آموزش اصول خوشنویسی
خوشنویسی چیست؟ | ?what is calligraphy
خوشنویسی یا calligraphy از یک واژه یونانی مشتق شده و هنر بصری و نوشتاری محسوب می شود. خوشنویسی در واقع، طراحی و اجرای حروف با استفاده از ابزار سر پهن، برس یا دیگر وسایل نوشتاری است. در حال حاضر، خوشنویسی این طور تعریف شده که:
خوشنویسی، هنر فرم دادن به اشکال و نشانه ها به صورت ماهرانه ، هماهنگ و پر معنا است. طیف و انواع خوشنویسی مدرن، از کتیبه های کاربردی و طراحی تا آثار هنری متفاوت بوده و حتی امکان دارد که گاهی حروف ناخوانا باشند. علاوه بر این، خوشنویسی کلاسیک نیز شامل تایپوگرافی تا دست نوشته های غیر کلاسیک بوده اما ممکن است که خوشنویس هر دو را تمرین کند.
خرید دوره آشنایی با اصول خوشنویسی
تاریخچه خوشنویسی
خوشنویسی، عالی ترین نوع هنر است و ریشه و تاریخچه آن به 3000 سال قبل بر می گردد. پیش از اسلام ، خط های متفاوتی مانند میخی ، پهلوی و اوستایی در ایران مرسوم و متداول بوده است. اما بعد از اسلام، ایرانیان خطوط اسلامی مانند کوفی و نسخ را پذیرفتند که خودشان از خط های قبطی و سوریانی مشتق شده بودند. در اوایل قرن چهارم، فردی بنام " ابن مقله بیضاوی شیرازی" خطوطی را به وجود آورد که به خطوط اصول (خط های شش گانه) معروف شدند که شامل خط محقق ، ریحان ، ثلث ، نسخ، رقاع و توقیق می شود. هر کدام از این خط ها، شکل ، کلمات، نسبت سطح و دور متفاوتی دارند. با این حال، برای این خط ها، اصول 12 گانه ای نوشته شده که مواردی مانند ترکیب، کرسی، ضعف، قوت، سطح، دور، صعود، نزول، اصول و شان را در بر می گیرد.
موضوعاتی که در این مقاله به آن می پردازیم عبارتند از آموزش هنر خوشنویسی، آموزش خط نستعلیق، آموزش خوشنویسی نستعلیق، آموزش خط شکسته با خودکار، خوشنویسی نستعلیق، خوشنویسی با قلم و آموزش خوشنویسی با خودکار.
آموزش هنر خوشنویسی
خوشنویس یکی از هنرهایی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته و بیشتر در کشورهای اسلامی و مخصوصا در ایران با استقبال خوبی مواجه شده است. جالب است که بدانید، خوشنویسی اسلامی و حتی خوشنویسی ایرانی توانسته تعادل خاصی را بین تمام اجزا و مولفه های خط ایجاد کند. تعادل ایجاد شده از این جهت اهمیت دارد که نه تنها موجب پویایی خط شده بلکه به معانی شکل مناسبی می دهد. ابزار مورد نیاز برای خوشنویسی شامل قلم نی ، مرکب، زیر مشقی ( یک صفحه چرمی که برای سهولت نوشتن، زیر برگه گلاسه گذاشته می شود)، قلم تراش (نوعی کاتر) و قط زن ( ابزاری مستطیل شکل است که هنگام قطع کردن سر قلم استفاده می شود) و برگه گلاسه است. است آموزش هنرخوشنویی شامل آموزش سبک های مختلف خوشنویسی مانند خط نستعلیق با قلم و خودکار، خط شکسته نستعلیق با قلم و خودکار ، خط ثلث و نسخ با قلم و دیگر انواع خط ها می شود. در اینجا به چند مورد ازاین آموزش ها اشاره می کنیم:
خوشنویسی با قلم
خوشنویسی با قلم، به معنی استفاده از "قلم نی هایی" با اندازه متفاوت ( کتابت، مشقی، کتیبه) برای نوشتن خط یا خوشنویسی است. هنرجویان باید هنگام خوشنویسی با قلم ، مواری مانند نحوه گرفتن قلم در دست، نحوه تشخیص قلم خوب و سپس تراشیدن قلم ، قلم گذاری و شیوه نوشتن کلمات مختلف را یاد بگیرند.
نحوه گرفتن قلم در دست: هنگام خوشنویسی با قلم، باید قلم را با سه انگشت شست، اشاره و وسط گرفت. در این حالت، انگشت وسط تکیه گاه قلم است و دو انگشت دیگر میتوانند قلم را هدایت کنند. البته انگشت ها باید راست نگه داشته شده و خم نشوند.
نحوه تشخیص قلم خوب و تراشیدن قلم : هر یک از هنرجوها باید بتوانند به تنهایی قلم خوب را از بد تشخیص بدهند. این تشخیص شامل شناخت وزن و اندازه مناسب قلم، شناخت رنگ مناسب قلم و گرد بودن سطح مقطع قلم می شود. با این حال، نیاری نیست که هنرجوهای دوره مقدماتی به سرعت و از همان ابتدای آموزش ، با این دو مرحله آشنا شوند اما بهتر است که به تدریج این دو مهارت را تمرین کنند.
قلم گذاری : اولین و مهم ترین نکته در خوشنویس با قلم در همه سبک های نوشتاری، زاویه قلم برروی کاغذ است که برای نوشتن همه حروف خط نستعلیق ( به جر استثناها) 63.5 درجه است.
شیوه نوشتن کلمات: شیوه نوشتن کلمات در هر کدام از سبک های نوشتاری خوشنویسی متفاوت است . اما به طور کلی ، از چهار بخش پهنا یا عرض قلم، طول سر قلم، سر یا نیش راست قلم (وحشی) و انتها یا نیش چپ قلم (انسی) برای نوشتن حروف متفاوت استفاده می شود.
خوشنویسی نستعلیق
نستعلیق، یکی از شیوه های نگارش خط است که از دو کلمه "نسخ " و "تعلیق" تشکیل شده و " نسخ تعلیق" نیز نامیده می شده است اما بعدا، به دلیل استفاده زیاد به نستعلق شهرت پیدا کرد. خوشنویسی نستعلیق، در ایران شکل گرفته و توسعه پیدا کرد و نشان دهنده روح و فرهنگ ایرانیان است. از این خط، برای نوشتن متون ادبی و غیر مذهبی استفاده می شود. علاوه بر این، خط نستعلیق گویای طبع و سلیقه ایرانیان بوده و به " عروس خطوط اسلامی " معروف است.
قواعد و قانون خط نستعلیق در ابتدا توسط فردی به نام "میرعلی تبریزی" شکل گرفت و سپس به یک خطی مستقل و قابل رقابت با خط های شش گانه تبدیل شد. بعد از او، میرعماد، مشهورترین خوشنویس ایرانی، این خط را تکمیل کرد. همچنین این خط، به دربار گورکانیان هند و کاتبان امپراطوری عثمانی نیز راه یافته وآثار ارزنده ای را به وجود آورد.
آموزش خط نستعلیق
آموزش خط نستعلیق، شامل 4 بخش است که به هم مرتبط بوده و مستلزم صرف وقت و دقت زیادی است که به صورت مختصر در مورد آنها توضیح می دهیم:
بخش اول: آموزش حروف (مفردات) است که هنرجو ها باید تک تک حروف را آموخته و یاد بگیرند که هر حرف نسبت به خط کرسی ( خط زمینه) کجا قرار می گیرد.
بخش دوم: به آموزش اتصال حروف مختلف و ترکیب شان با حروف دیگر و موارد استثنایی می پردازد.
بخش سوم: شامل چگونگی انتخاب فرم خاص یک حرف برای استفاده در یک کلمه خاص است.
بخش چهارم: مهم ترین قسمت و بخش پایانی آموزش نستعلیق محسوب می شود که قواعد سطر نویسی ( مانند انتخاب حروف کشیده ( کشیده نوشتن برخی از حروف) و جایگاه حروف در پایان جمله و سطر) و متن نویسی( تعدد و جایگاه حروف کشیده و انتخاب قالب متن) را آموزش می دهد. با توجه به اینکه جامعه ایرانی بسیار هنرمند و هنر پرور است و هنر خوشنویسی نیز موجب ارتقا فرهنگ و هنر کشور می شود و البته درآمد زایی خوبی نیز دارد، مرکز آموزش مجازی پارس نیز دوره آموزش اصول خوشنویسی را برای هنر مندان و هنرجویان علاقمند به هنر خوشنویسی ارائه کرده تا به پیشبرد این امر مهم و ارتقا فرهنگ هنر پروری کمک کند.
آموزش خوشنویسی نستعلیق
وظیفه آموزش خوشنویسی نستعلیق و البته دیگر خط های شش گانه در ایران ما، به طور رسمی بر عهده اساتید این هنر والا و انجمن خوشنویسان گذاشته شده است. آموزش خطاطی نستعلیق شامل پنج دوره مقدماتی ، خوش، متوسط، عالی و ممتاز است که هر مرحله ویژگی های خاص خود را دارد که به تفضیل آنها را توضیح میدهیم:
دوره مقدماتی : اولین و ساده ترین مرحله از آموزش خوشنویسی نستعلیق محسوب می شود. در این دوره، آشنایی با ابزار نوشتن خط، اصول پایه خوشنویسی و مفردات و حروف ساد ه آموزش داده می شود. آزمون این دوره ، شامل نوشتن یک سطر یا یک مصرع ساده از شعر فارسی است و معیار قبولی در آزمون کسب نمره بالای 14 است. قابل ذکر است که سیستم ارزیابی همه دوره ها به استثنای دوره ممتاز، بر اساس نمره است.
دوره خوش: در این دوره نیز، حروف دشوارتر و نحوه اتصالاتشان آموزش داده می شود. به تدریج که هنرجو، از مرحله مقدماتی به طرف مرحله ممتاز پیش می رود، به تمرین مداوم تر و بیشتری نیاز دارد. آزمون این دوره نیز، شامل نوشتن یک سطر یا یک مصرع از شعر فارسی است که سطح آن نسبت به دوره قبلی کمی دشوارتر به نظر می رسد.
دوره متوسط: در این دوره ، آموزش نحوه صحیح نوشتن حروف و داویر(حروفی مانند " ن، ع، ق، س ... که انتهای آنها مانند دایره است) به پایان می رسد. هنرجو در این مرحله، با کتابت ( خطی که با قلم ریز –قلمی با عرض حدودا یک میلیمتر- نوشته شده و قالب آن نیز با سطر نویسی تفاوت دارد) نیز آشنا میشود. علاوه بر این ، آزمون این دوره ، شامل دو امتحان است که در دو روز متفاوت برگزار می شود. آزمون اول شامل نوشتن یک سطر یا یک مصرع از شعر فارسی است که سطح آن نسبت به دوره قبلی دشوارتر است. بخش دوم، آزمون کتابت است که کیفیت نوشتاری ، نوع قلم و مرکب مورد استفاده آن هم نسبت به سطر نویسی تفاوت دارد و نتیجه آزمون ها نیز به صورت جداگانه اعلام می شود.
دوره عالی : در این دوره ، هنرجو تقریبا به نوشتن حروف تسلط پیدا کرده بنابراین قالب نوشتن هم از سطر نویسی به چلیپا تغییر می کند. قواعد و اصولی که هنرجویان این دوره باید یاد بگیرند، بیشتر به چلیپا و نحوه ترکیب کلمات و انتخاب جایگاه کلمات کشیده مرتبط است. این دوره نیز به دقت و تمرین زیادی نیاز دارد.
آزمون این دوره نیز ، شامل دو امتحان است که در دو روز متفاوت برگزار می شود. آزمون اول، شامل نوشتن دو بیت نسبتا دشوار از شعر فارسی در قالب چلیپا بوده که مملو از دوایر و حروف نسبتا دشوار است. بخش دوم، آزمون کتابت است که طول متن آن هم نسبت به دوره قبلی تفاوت دارد و نتیجه آزمون ها نیز به طور جداگانه اعلام می شوند.
دوره ممتاز: در این دوره، خط هنرجو بسیار دلنشین و حرفه ای می شود و تقریبا به تمام قواعد خط تسلط نسبی پیدا می کند. آزمون این دوره نیز ، شامل دو امتحان است که در دو روز متفاوت برگزار می شود. آزمون اول شامل نوشتن دو بیت دشوار از شعر فارسی در قالب چلیپا بوده که مملو از دوایر و حروف دشوار است. بخش دوم، آزمون کتابت است که طول متن آن هم نسبت به دوره قبلی تفاوت دارد . نتیجه قبولی در آزمون این دوره به صورت نمره اعلام نشده و معمولا از عبارت قبول/ مردود استفاده می شود.
مدرک هر دوره از آزمون، مدتی کوتاهی بعد از اعلام نتایج ، توسط انجمن خوشنویسان استان محل سکونت صادر شده و قابل دریافت است. البته، مدارک امتحان ممتاز، بعد از شرکت در کلاس های خط دوم ( هر هنرجو میتواند برای تکمیل مراحل خط نستعلیق، خط دیگری انتخاب کرده و تا مرحله ممتاز ادامه دهد؛ به این خط ، خط دوم گفته می شود که معمولا شامل خط های نسخ، ثلث و شکسته نستعلیق می شود) قابل ارائه و دریافت است.
آموزش خوشنویسی با خودکار
خوشنویسی با خودکار یا خط تحریری، به معنی خطاطی کردن با استفاده از خودکار است. غالبا، ابزاری که برای این کار استفاده می شود، خودکارهای معمولی هستند که سر آنها کمی پهن تر است . این سر پهن خودکار، در واقع مانند عرض قلم نی عمل کرده و میتوان براحتی از آن برای نوشتن پهنای کلمات (قوت کلمات) بهره برد.
دوره های آموزش خوشنویسی با خودکار در سه دوره معمولی ( مقدماتی)، تکمیلی و پیشرفته برگزار می شود. محتوای آموزشی این دوره ها شامل چگونگی نوشتن شکل صحیح کلمات و اندازه آنها، خط زمینه (کرسی)، رعایت تناسب فاصله ها و ترکیب حروف می شود. انجمن خوشنویسان ، برای این سه دوره نیز آزمون های مجزایی برگزار کرده و مدرک معتبر ارائه می دهد. از آنجایی که شرکت در هر یک از دوره های خوشنویسی زمان بر است، علاقمندان و هنر دوستان میتوانند در دوره آموزش اصول خوشنویسی مرکز آموزش مجازی پارس شرکت کرده و سریعتر این هنر جهانی و ایرانی را فرا گرفته و مدرک معتبر نیز دریافت کنند.
آموزش خط شکسته با خودکار
یادگیری خوشنویسی با خودکار به این موضوع که قبلا با قلم نی خط نوشته اید یا نه، ارتباطی ندارد و اینها دو موضوع جداگانه هستند. آموزش خط شکسته با خودکار نیز مانند آموزش خط های دیگر ، اصول و قواعد خاص خود را دارد و باید دقت کرد که اصول نوشتاری آنرا با دیگر خط ها اشتباه نگیریم.
آموزش خط شکسته با خودکار نیز با توجه به استعداد هنرجو و دوره هایی که قبلا گذرانده متفات است و در صورتی که هنرجو خط شکسته با قلم نی را آموخته باشد، براحتی میتواند اصول آن را برای خط شکسته با خودکار نیز اجرا کند. با این حال، هنرجو باید یاد بگیرد که چگونه از خودکار برای نوشتن ضخامت و پیچ و تاب کلمات کمک بگیرد. قابل ذکر است که دوره های آموزش خط شکسته با خودکار به صورت آزاد برگزارمی شوند.
