روانشناسی ورزشی
مقدمه
امروزه در علوم ورزشی در کنار فیزیولوژی ورزشی، بیومکانیک ورزرشی شاخه دیگری از مطالعات بنام روانشناسی ورزشی نیز در حال رشد و گسترش می باشد. شاید فکر کنیم که روانشناسی و ورزش بسیار از هم دور هستند اما نه اینطور نیست. این فلسفه که عقل سالم در بدن سالم است، به تمدن یونان و چین باستان باز می‌گردد. به هر حال، فقط در سال‌های اخیر است که مقوله‌ای، که به‌نام "روانشناسی ورزش" مشهود است، به‌عنوان جزء مهمی از علوم ورزشی شناخته شده است. روانشناسی ورزش در دو دهة اخیر به شکل معنی‌داری رشد و توسعه‌یافته است. توجه و علاقه به این رشته تدریجاً روبه‌افزایش است و گسترة دانش وابسته به این حوزه آن‌قدر رشد کرده است که به شاخه‌های متعددی نیز تقسیم شده است به مفهوم وسیع، کلمه روانشناسی ورزش کاملاً در برگیرندة جنبه‌های روانشناختی، ورزش‌های رقابتی، تمرین، آمادگی جسمانی، استراحت و پیشرفت مهارتهای حرکتی است. در این مقاله به بررسی روانشناسی ورزشی می پردازیم.
تاریخچه روانشناسی ورزشی
دوره اول از1895تا1920:روانشناسی ورزشی در دهه1890 به رهبری نرمن تریپلت توسط ازمایش روانشناسی اجتماعی ورزش روی دوچرخه سواران شروع شد.
دوره دوم از1983تا 1921:کلمن گریفت پدر روانشناسی ورزش امریکا.ایشان اولین ازمایشگاه روانشناسی ورزش را در دانشگاه الیلینویز امریکا تاسیس کرد.
دوره سوم از1984تا 1965:فرانکلین هنری پدرعلم حرکت و پیشگام مطالعه جنبه های روانشناختی ورزش و فراگیری حرکت.
دوره چهارم از1977تا 1966:در این دوره روانشناسی ورزش از تربیت بدنی جدا شد و به عنوان یک علم جداگانه مطرح گردید.مشاورین روانشناسی کاربردی ورزش با قهرمانان و تیم های ورزشی شروع به کار کردند.
دوره پنجم از1978تا کنون:دوره انتشار مجلات تحقیقی(مجله روانشناسی ورزش و تمرین).پوشش تلویزیونیبازی های المپیک 1984روانشناسی ورزش را به طور خاص مشخص کرد.در سال1988برای اولین بار یک روانشناس ورزشی به صورت تمام وقت در خدمت تیم المپیک ایالات متحده قرارا گرفت
ضرورت روانشناسی ورزشی
آیا می دانید علت اینکه وزنه برداری در رده تیم ملی اعزامی به المپیک وقتی روی صحنه می رود فراموش می کند به دستان خود گچ مخصوص بزند چیست ؟
آیا می دانید علت اینکه تکواندو کاری در رده تیم ملی اعزامی به المپیک وقتی روی تشک مسابقه می رود فراموش می کند کلاه مخصوص خود را بر سر گذارد چیست ؟
آیا می دانید علت اینکه دوچرخه سواری در رده تیم ملی اعزامی به مسابقات آسیایی وقتی در ابتدا خط استارت قرار می گیرد چنان پاهایش می لرزد که نمی تواند روی پنجه رکاب دوچرخه نیرو وارد کند و از مسابقه باز می ماند چیست ؟
مسلماً پاسخ شما شامل توضیح مسائل فنی این رشته های ورزشی نیست و بر روی کلمه اضطراب متفق القول هستید
اضطراب یکی از مهمترین مسئله هایی است که انسان با آن دست به گریبان است. بخصوص زمانی که پای رقابت در میان باشد. در اکثر کتابها و مقالات بیشتر به مسائل تخصصی رشته های ورزشی توجه شده است . اما آیا می دانید طبق تحقیقات به عمل آمده بسیاری از عدم موفقیت های ورزشی ریشه در علل روانی دارد . از آن رو تصمیم گرفتیم تا با طرح سلسله مقالات روانشناسی و آموزشی اضطراب، نقش کوچکی در موفقیت های آتی ورزشکاران شطرنج باز ایران عزیزمان داشته باشیم .
روانشناسی ورزش چیست؟
روانشناسی در ورزش، محدوده‌ای از موضوعات شامل «انگیزه پایداری و موفقیت، ملاحظات روانشناختی در صدمات ورزشی و توان‌بخشی، روش‌های مشاوره با ورزشکاران، ارزیابی استعدادها، پیگیری تمرینات، خودباوری برای موفقیت، مهارت ورزشی، ورزش جوانان و روش‌های بالا بردن کارایی و خود تنظیمی» را در بر می‌گیرد. هر چند غالبا برداشت عمومی چنین است که روانشناسی ورزش تنها مربوط به ورزشکاران حرفه‌ای است اما این حوزه تخصصی دربرگیرنده محدوده وسیعی از موضوعات علمی، کلینیکی و کاربردی مربوط به ورزش و تمرینات است. دو زمینه اصلی در روانشناسی ورزش وجود دارد: یکی کاربرد روانشناسی در بالا بردن انگیزه و کارآیی و دیگری تاثیر ورزش در بهبود سلامت روانی و عمومی.
روانشناسی ورزشی چیست؟
انجمن روانشناسی آمریکا روانشناسی ورزشی را بعنوان مطالعۀ علمی عوامل روانشناختی مرتبط با مشارکت و عملکرد در ورزش ، تمرین ، و سایر انواع فعالیتهای جسمانی تعریف نموده است.(دیویژن 47) روانشناسان ورزشی اساساً تمرکز میکنند بر:
- کمک به ورزشکاران برای استفاده از اصول و مهارتهای روانشناسی برای رسیدن به سلامت ذهنی بهینه و بهبود عملکرد.
- فهم چگونگی تاثیر پرداختن به ورزش ، تمرین ، و فعالیت جسمانی بر رشد روانی ، سلامت روانی ، و بهداشت روانی
منظور آمادگی روانی در روانشناسی ورزشی چیست؟
همه ما با مراجعه به حافظه خود می توانیم. لحظاتی را در مسابقات ورزشی به خاطر آوریم که تیم یا ورزشکاری با وجود آمادگی کامل جسمانی و فنی، به دلیل شرایط نامناسب روانی از ارائه بهترین عملکرد خود ناتوان مانده است . ضعف آمادگی روانی در ورزشکاری که آمادگی جسمانی مطلوب دارد، به مثابه اتومبیل آماده و پر سرعتی است که راننده ای ناشی و نا آماده در آن نشسته باشد . هر قدر هم که جسم آماده و ورزیده باشد، اگر ذهنی که آن را هدایت می کند فاقد ورزیدگی و آمادگی باشد جسم به درستی هدایت نخواهد شد .
احتمالاً در 30 سال پیش، واژه آمادگی جسمانی برای مربیان و ورزشکاران قدری نامفهوم بوده است، اما امروزه در پاسخ به مفهوم آمادگی جسمانی، بی درنگ عوامل متشکله آمادگی جسمانی مانند : قدرت، استقامت و ... به ذهن خطور می کند. همانطور که آمادگی جسمانی مستلزم صرف زمان کافی برای تمرین و تقویت عوامل آن است، آمادگی روانی نیز از عواملی همچون مهارت در توجه، مهارت در کنترل اضطراب و استرس، حفظ انگیزش، حفظ و افزایش اعتماد به نفس و ... تشکیل می شود. رسیدن به آمادگی روانی نیز به مرور و با صرف زمان و امکان پذیر می شود و مستلزم اینست که مدیران و مربیان آگاه چنین فرصتی را برای ورزشکاران فراهم آورند .
ضرورت آمادگی روانی در روانشناسی ورزشی
بسکتبالیستی که در تمرین همه پرتاب های پنالتی را تبدیل به گل می کند، چه می شود که در مسابقه از به ثمر رساندن یک پنالتی ناتوان می ماند؟ آیا وضعیت او با تمرین جسمانی و مهارتی بیشتر، بهتر خواهد شد؟ بعید به نظر می رسد، زیرا او مهارت لازم را دارد و این را در تمرین نشان می دهد، ممکن است مشکل او ناتوانی در حفظ توجه و کنترل اضطراب ناشی از هیجان مسابقه باشد. این مسئله با هدایت وی به سمت تمرینات توجه و تمرکز و یا مهارت کنترل اضطراب قابل حل است و گرنه انجام تمرینات جسمانی بیشتر، مشکل او را حل نخواهد کرد .
امروزه، قهرمانان سطوح عالی و المپیک بخشی از زمان تمرینات خود را صرف تمرینات آمادگی روانی می کنند. در بسیاری از رشته های ورزشی، تا 10 نفر اول مسابقات جهانی، به لحاظ فنی و جسمانی در یک سطح اند و آنچه نفرات برتر را متمایز می سازد، آمادگی روانی آنهاست (تفاوتی که ایجاد تفاوت می کند) . در دنیای امروز رقابت دیگر فقط بر سر تکنیک برتر نیست، ورزشکاری پیروز است که از آمادگی روانی بالاتری برخوردار باشد .
روانشناس ورزش چه کاری انجام می‌دهد؟
روانشناس ورزش، روانشناسی است که در حوزه‌های زیر تخصص دارد:
- بهبود کارآیی از طریق به‌کارگیری مهارتهای روانشناسی
- موضوعات مربوط به سلامت روانی ورزشکاران
- همکاری با سازمان‌ها و نهادهای متولی ورزش
- عوامل رشدی و اجتماعی مؤثر بر مشارکت ورزشی
با وجودی که روانشناسی ورزش یکی از رشته‌های روانشناسی محسوب می‌گردد اما معمولا دوره‌های آموزشی آن در دانشکده‌های تربیت‌بدنی و ورزش ارائه می‌شود نه در دانشکده‌های روانشناسی. البته در اکثر دانشکده‌های روانشناسی، درسی با عنوان روانشناسی ورزش ارائه می‌شود.
روانشناسی ورزشی برای چه کسانی مناسب است؟
هر فرد تنها بر اساس تناسب با نیازها، علائق، استعداد و اهدافش می‌تواند در مورد یک حرفه تصمیم بگیرد. اگر کسی به ورزش یا تمرینات ورزشی علاقه‌مند نباشد احتمالا این حرفه مناسب او نیست. اما اگر فردی از کمک به دیگران برای رسیدن به حداکثر توانائیشان، حل مسائل پیچیده و کار کردن در قالب یک تیم لذت می‌برد احتمالا روانشناسی ورزش می‌تواند شغل مناسبی برای او باشد.
مزایا و معایب روانشناسی ورزشی
روانشناسی ورزش نیز مثل تمامی حرفه‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود است. از جمله مزایای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کار به صورت مشارکتی و تیمی
- فرصت‌های تخصصی گسترده و متنوع (مثل آموزش، ورزش جوانان، آموزش ورزشکاران حرفه‌ای)
- به‌عنوان معایب این حرفه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاکید بر کار گروهی برای افرادی که دارای ذهن مستقلی هستند می‌تواند مشکل باشد
- نیار به آموزش، تمرین و تجربه ی زیاد
