آموزش سوزن دوزی
سوزن دوزي چيست ؟
به هنر نقش آفريني بر سطح پارچه به وسيله ابزارهايي مانند نخ ، سوزن ، قلاب و غيره سوزن دوزي مي گويند . هنر سوزن دوزي را با نامهاي ديگري مانند گل دوزي ، رودوزي ، نخ دوزي ، قلاب دوزي و غيره هم مي شناسند . اين هنر يکي از قديمي ترين و گسترده ترين صنايع دستي در ايران است . اين هنر اصيل در گذشته داراي 115 شاخه جداگانه و 120 نوع دوخت مختلف بوده است . اين تنوع در ادوار مختلف تاريخ و توسط اقوام مختلف بوجود آمده بودند . متاسفانه برخي از اين روش هاي دوخت در گذر زمان به دست فراموشي سپرده شده اند و برخي ديگر به همت اهالي اهل ذوق و سليقه حفظ شده و به عنوان مرثيه اي ارزشمند به دست ما رسيده اند .
تاريخچه سوزن دوزي
يا توجه به منسوجات تاريخي کشف شده در قسمت هاي غربي ايران قدمت اين هنر اصيل به شش هزار سال قبل از ميلاد مسيح بر مي گردد. درگذشته عمده ترين کاربرد هنر سوزن دوزي آراستن جامه ها بود ، اين دست دوخته ها علاوه بر کاربرد تزئيني گاها به خاطر عقايد مذهبي و در پاره اي موارد به عنوان طلسم نيز مورد استفاده قرار مي گرفتند .
با توجه به مستندات تاريخي موجود اين هنر در کليه ادوار تاريخ ايران بسيار پر رونق و پر طرفدار بوده و در برخي از ادوار تاريخ با توجه به علاقه اعيان و اشراف از رونق بيشتري نيز برخورداد بوده است . متاسفانه اين هنر نيزمانند بسياري ديگر از هنرهاي سنتي و اصيل ايراني در سال هاي اخير و در اثر گرايش به سمت مد هاي غربي و نوين به دست فراموشي سپرده شده است .
در سالهاي اخير برخي از اهالي هنر اقدام به گرد آوري و اجراي مجدد تکنيک هاي اين هنر اصيل و زيبا نموده اند . اين هنرمندان در سال هاي اخير اقدام به اجراي اين تکنيک ها بر روي اقلامي مانند روميزي ، حاشيه مانتوها ، شال ها و غيره نموده اند . و با برگزراي نمايشگاه هاي هنري اقدام به معرفي اين هنر و ارائه محصولات هنري خود کرده و در برخي موارد موفق به کسب درامد از اين روش نيز شده اند .
از انواع مختلف سوزن دوزيهاي که در نقاط مختلف کشور وجود دارد و به نوعي از بازماندگان اين هنر اصيل به شمار مي آيند مي توان به انواعي مانند قلاب دوزي، پيله دوزي، گلابتون دوزي، ابريشم دوزي، سکه دوزي، مليله دوزي، خوس دوزي، سرمه دوزي، خامه دوزي، پته دوزي، سنگ دوزي و قيطان دوزي و غيره اشاره کرد .
طرح و نقش هاي رايج در سوزن دوزي
نقوش و طرح هاي مورد استفاده در هنر اصيل سوزن دوزي عمدتا از اشکال هندسي ساده تشکيل شده اند . اين اشکال با استفاده از نخ هايي با رنگ هاي قرمز، سبز ، آبي ، سفيد و سياه اجرا بر روي پارچه هاي مختلف دوخته مي شدند. اين اشکال هندسي شامل مثلث ، مربع ، لوزي و غيره بودند که با کنار هم قرار گرفتن آنها اشکالي شيبه به گل ، پروانه و غيره را ايجاد مي کردند.وجه تمايز اين طرح ها ترکيب بندي رنگي آن ها ، طرز کنار هم قرار گرفتنشان و ميزان کم کاري و پر کاري آن ها بود.
نکته مهم در طراحي نقش هاي سوزن دوزي عدم استفاده از شکل انسان در اين هنر است که برخي معتقدند به عقايد و باورهاي مردمان بر ميگردد . طرح هاي مورد استفاده در هنر سوزن دوزي هميشه به صورت ذهني و با شمارش تار و پودهاي پارچه مورد نظر ايجاد و اجرا مي شد .
ابزار کار سوزن دوزي
ابزارکار مورد نياز هنر سوزن دوزي بسيار ساده و ابتدايي هستند . اين هنر بااستفاده از سوزن ، قيچي ، انواع نخ و انواع پارچه ها قابل اجرا است . اما با توجه به نوع کاربري پارچه مي توان از انواع مختلف پارچه و نخ متناسب با آن استفاده کرد .
در ادوار مختلف و باتوجه به کاربردهاي مختلف اين هنر از پارچه هاي و نخ هاي مختلفي استفاده مي شده . به عنوان مثتال در زماني که صنعت توليد ابريشم در ايران رو به رشد بود و از رونق و شکوفايي خاصي برخوردار بود زنان هنرمند ايراني بااستفاده از نخ هاي ابريشمي با اجراي هنر سوزن دوزي مي پرداختند .
انواع سوزن دوزی
سوزن دوزي در ايران به انواع مختلفي تقسيم مي شود اين تقسيمات بر اساس معيارهاي مختلفي انجام مي شوند در ادامه به برخي از اين تقسيم بندي هااشاره خواهيم کرد :
بطور کلي مي‌‌توان انواع سوزن دوزيهاي ايراني راباتوجه به ميزان پرکاري آن به سه قسمت زير تقسيم نمود:
- سوزن دوزي هايي که تمام زمينه پارچه با دوخت پوشانيده مي‌‌شود و به نوعي تقليدي از پارچه است . چنان که گويي اصلا زمينه‌‌اي در کار نيست از اين نوع سوزن دوزي هاي مي توان به خامه‌‌دوزي ، بخارا دوزي و گاهي پته‌‌دوزي وغيره اشاره کرد.
- سوزن دوزي هايي که قسمتي از زمينه پارچه مي‌‌پوشانند، از اين دست سوزن دوزي ها مي توان به گلابتون‌‌دوزي ، پولک و منجوق‌‌دوزي، پته‌‌دوزي يا سلسله‌‌دوزي که خاص مردم کرمان است غيره اشاره کرد .
- و در نهايت سوزن دوزي هايي که که نشان دهنده اوج هنر است مانند سکمه‌‌دوزي، شبکه دوزي وغيره . همانطور که قبلا نيز اشاره کرديم برخي از تفاوت هاي موجود در سبک سوزن دوزي ها به دليل تفوات سبک دوخت و دوز در ميان اقوام مختلف است .
بنابراين سوزن دوزي ها با توجه به سبک دوخت و دوز هنرمندان مناطق مختلف هم دسته بندي مي شود . بريا مثال سوزن دوزي ترکمن ، سوزن دوزي بلوچي و غيره .
مفهوم نقوش در سوزن دوزی
در سوزن دوزي از نقش ها و طرح هاي مختلف زيادي استفاده مي شود که برخي از آن ها با توجه به نقوش آن ها نام گذاري شده اند . در ادامه به برخي از اين نقوش و نامگذاري ها اشاره خواهيم کرد .
در سوزن دوزي از طرح هاي جانوران بسيار استفاده مي شده است . از عمده دلايل استفاده از نقوش حيوانات در سوزن دوزي حضور اين گونه حيوانات و تاثير آن ها بر روند زندگي اين قبايل بود . در برخي موارد اين نقوش از باورها و عقايد اين هنرمندان سرچشمه مي گرفته به طور مثال براي دفع انواه حشرات و جانوران موذي و يا به منظور سهولت در روند اهلي و رام نمودن برخي حيوانات و باورها و عقايدي از اين دست .
نقش تيرانا بورون: تيرانا نام ديگر ماهي اوزون برون است. اين نقش برگرفته از شکل ماهي اوزون برون است . طرح تيرانا غالبا براي آراستن کلاه و شلوار هاي زنانه در سوزن دوزي مورد استفاده قرار مي گرفت .
نقش قوچوق| قوچاق: قوچوق | قوچاق به معني شاخ قوچ است. در بين بسياري از صوايف و قبايل ، شاخ قوچ سمبل نيرو و قدرت است.
نقش ساري ايچيان:اي واژه به مفهوم عقرب زرد است. به اعتقاد بسياري از قبايل عقرب مظهر دفع شرو بلا است. يکي از بيشترين کابرد هاي اين طرح بر روي پاچه شلوارهاي زنانه بوده است . اين طرح به صورت پي در پي بر لبه پاچه شلوارها دوخته مي شد.
نقش قوش قانات | بال پرنده : اين نقشه که همچنان برگرفته از گروه جانوران است نيز به نوعي نشانه قدرت و تسلط بوده .
نقش دورت گوز: اين واژه به معناي چهار چشم است و براي دفع اثرات چشم نظر به کار مي رود. دارد.
نقش يافرق: اين واژه به معناي برگ گل است . اين نقش يکي از پرکاربرد ترين نقوش در سوزن دوزي است .
دوره های آموزش سوزن دوزی
با توجه به رونق هنر در سال هاي اخير و به خصوص در ميان اهالي ذوق و هنر در سال هاي اخير برخي از مراکز آموزشي هنر اقدام به برگزاري دوره هاي آموزشي بسياري از هنرهاي اصيل ايراني از جمله هنر سوزن دوزي کرده اند . با توجه به استقبال مطلوب فراگيران از اين دور هاي آموزشي و در راستاي احياي دوباره هنر اصيا و سنتي سوزن دوزي مرکز آموزش مجازي پارس نيز اقدام به ارائه دوره هاي آموزشي سوزن دوزي نموده است . علاقه مندان مي توانند بااستفاده از بسته هاي آموزشي مرکز آموزش مجازي پارس با اين هنر اصيل و زيبا آشنا شوند و از مزاياي آن بهره مند .
