آشنایی با سازهای کوبه ای ایرانی

سازهای کوبه ای ایرانی 

تعریف ساز کوبه ای

ساز های کوبه ای که با عنوان کلی "پرکاشن" نیز شناخته می شوند، با استفاده از ضربه، تکان، سایش و ایجاد نوسان، صدا تولید می کنند. این سازها، به متن آهنگ ، ریتم خاصی داده و گاهی ملودی هم ایجاد می کنند. سازهای کوبه ای، بعد از صدای انسان، جز قدیمی ترین سازها محسوب میشوند و این موضوع نشان دهنده لزوم وجود آنهاست. این سازها، هزاران سال پیش از تمدن بشری مورد استفاده بوده و اولین مرتبه برای برقراری ارتباط و به تدریج برای انواع مراسم های شادی و تشریفات مذهبی به کار گرفته شدند.  

در قدیم، سازهای کوبه ای به همراه سازهای بادی برنجی، برای ایجاد ریتم که نیاز فطری هر انسان است، مورد استفاده قرار می گرفتند. با توجه به گستردگی انواع سازها و ویژگی های متفاوت آنها، انواع سازهای کوبه ای را در دو گروه سازهای کوبه ای ایرانی و خارجی تقسیم بندی می کنیم . 

در این مقاله قصد داریم به توضیه دو  نوع  از سازهای کوبه ای ایرانی بپردازیم. سرفصل های موجود در این مقاله شامل تعریف ساز کوبه ای ضربه زورخانه ای، ریتم های ساز کوبه ای ضرب زورخانه، مرشد زورخانه کیست، آموزش ساز کوبه ای ضرب زورخانه، تعریف ساز کوبه ای دایره ، تاریخچه سازدایره، ساختار ساز دایره و  آموزش ساز کوبه ای دایره هستند.

ساز کوبه ای ضرب زورخانه چیست

ساز کوبه ای ضرب زورخانه، در زور خانه نواخته می شود. این ضرب، از یک کاسه سفالی شبیه گلدان یا کوزه تشکیل شده که معمولا، پوست بزی روی آن کشیده شده و همین پوست، صدا تولید می کند. این ضرب، کاملا دایره است و ترک های احتمالی موجود در آن، می تواند به کیفیت ضرب لطمه بزند. شیوه پوست انداختن روی ضرب این گونه است که پوست دباغی شده را در آب گذاشته و بعد از نرم شدن ، روی ضرب می کشند. سپس، پوست را با سریش ، به کناره های ضرب می چسبانند و با استفاده از پارچه آن را سفت و محکم می کنند. 

ریتم های ساز کوبه ای ضرب زورخانه 

ریتم های موجود در ساز کوبه ای ضرب زورخانه به دو دسته کلی ریتم های سنتی و مدرن تقسیم بندی میشوند؛ قابل ذکر است که مرشدهای زورخانه بیشتر از ریتم های مدرن استفاده نموده و کمتر مرشدهایی یافت می شوند که ریتم های سنتی و قدیمی را بنوازند. مرشد زورخانه از ضرب زورخانه ، برای نواختن ریتم های ضرب و خواندن شعر استفاده کرده و ورزشکارها سعی می کنند حرکات خود را با این ریتم تنطیم و هماهنگ نمایند.  

مرشد زورخانه | کهنه سوار کیست

مرشد زورخانه |کهنه سوار، فردی است که صدا و آواز خوشی داشته و در زورخانه ها برای هر کدام از حرکات ورزشی، آهنگ و شعر خاصی (شاهنامه فردوسی) انتخاب می کند. در قدیم، مرشدهای زورخانه|کهنه سوار وظیفه آموزش ورزشکاران و پهلوانان را بر عهده داشتند. علاوه بر این، مرشد زورخانه| کهنه سوار در هنگام آموزش، لنگی به روی دوش انداخته و چوبی به نام "تعلیمی" را در دست می گرفت و در کنار گود می نشست و ورزشکاران را برای انجام حرکات درست راهنمایی میکرد. مرشدهای زورخانه در قدیم، جز حرفه ای ترین و چابک ترین ورزشکاران محسوب می شدند. 

آموزش ساز کوبه ای ضرب زورخانه

آموزش ساز کوبه ای ضرب زورخانه برای علاقمندان به یادگیری این هنر سنتی، شامل مباحث آموزشی شناخت ضرب زورخانه، در دست گرفتن ضرب، نواختن ضرب زورخانه در میزان های ساده و ترکیبی ، ریتم نوازی در ضرب زورخانه، تکنوازی و همنوازی ضرب زورخانه می شود. علاو بر این، نوازندگی ساز کوبه ای ضرب زورخانه در گروه هنرهای نمایش قرار گرفته و علاقمندان میتوانند در دوره های سازمان فنی و حرفه ای شرکت کردو و مدرک معتبر دریافت کنند. همچنین، نوازنده ساز کوبه ای ضرب زورخانه می تواند علاوه بر زورخانه، در نمایش ها ، انواع تئاتر، گروه های موسیقی، پروژه های استودیویی و ضبط و تکنوازی و گروه نوازی فعالیت داشته باشد. 

در راستای احیا و زنده نگه داشتن هنر موسیقی، مرکز آموزش مجازی پارس دوره های هنری متفاوتی از جمله دوره های آموزشی آنلاین و غیر حضوری انواع ساز کوبه ای ایرانی را برای علاقمندان به هنر اصیل نوازندگی برگزار کرده تا آنها بتوانند در کنار مشغله های روزانه به این فعالیت هنری نیز بپردازند.
 

ساز کوبه ای دایره چیست

ساز کوبه ای دایره، از نظر شکل ظاهری شبیه ساز دف است؛ تفاوت عمده بین این دو ساز این است، که اندازه ساز دایره نسبت به ساز دف کوچکتر بوده و در ساختا دف ، از زنجیرهایی استفاده شده که به دیوار چوبی آن چسبیده اند. ساز دایره، علاوه بر ایران، در کشورهایی مانند تاجیکستان، آذربایجان، ازبکستا ن و افغانستان نیز رایج و مرسوم است. 

تاریخچه ساز دایره

پیش از این، ساز دایره در معابد و یا دربارها استفاه می شده و جام برنزی بدست آمده از استان لرستان که طرح نی، جنگ و دایره روی آن حکاکی شده، نشان دهنده قدمت و تاریخچه ساز دایره است. ساز دایره،  در زبان پهلو ی با عنوان "داره"، در آذربایجان به نام "قاوال" و در برخی گروه های سنتی با نام "اوچلوق" (Trio) شناخته می شود.  این ساز ، در آیین ها و مراسم های ازدواج مقدونیه مورد استفاده قرار می گرفته و در برخی از کشورهای اروپای شرقی، همراه با نی انبان*، نواخته می شد. 

ساختار ساز کوبه ای دایره 

ساز دایره ، از یک قاب چوبی با قطر 40-45 سانتیمتر و پهنای 5-7 سانتیمتر تشکیل شده است. پوست مورد استفاده در این نوع ساز، پوست بز، پوست ماهی یا طلق است؛ مزیت استفاده از طلق در سایز دایره این است که، در هوای مرطوب شکل خود را حفظ کرده و محکم ترباقی می ماند. نحوه ساختن قاب چوبی دایره به این صورت است که، ابتدا قاب را دور یک فلز استوانه ای پیچیده و خیس می کنند تا انعطاف لازم برای خم شدن را پیدا کند. سپس، قاب چوبی را به وسیله چسب به هم چسبانده و پوست را نیز با استفاده از یک قاب چوبی دیگر یا میخ، روی ساز می کشند. 

ساختا ساز کوبه ای دایره در قدیم از بدنه (چوب درخت مو یا تاک) و پوست (بزغاله ، بز ، آهو و ماهی) و امروزه از بدنه (چوب گردو، بلط، توت، افرا و زبان گنجشک ) ،پوست (بزغاله، بز، پلاستیک مات و شفاف) و حلقه ها ( آهن آبکاری شده) تشکیل شده است. معمولا، ساز دایره را با دست چپ نگه داشته و با هر دو دست به لبه های پوست ضربه می زند تا صدا تولید کند. در این حالت، کف چهار انگشت بسته دست راست و گاهی انگشت میانه  به مرکز پوست ضربه می زنند. معمولا، ساز دایره با تکنیک های متفاوتی نواخته می شود.  

آموزش ساز کوبه ای دایره

آموزش ساز کوبه ای دایره ، مواردی مانند شناسایی ساختمان دایره، تکنیک ها و اصول نواختن ساز دایره ، نحوه دست گرفتن ساز، تئوری های ریتم و ضرب، جدول کشش نت ها، اصلاحات موسیقی، ریتم خوانی در ساز دایره، انواع میزان ، دایره نوازی حرفه ای، تنطیم انواع قطعات، وزن خوانی ،گروه نوازی و نت نویسی برای میزان های ساده می شود.. علاو بر این، نوازندگی ساز کوبه ای دایره در گروه هنرهای نمایش قرار گرفته و علاقمندان میتوانند در دوره های سازمان فنی و حرفه ای شرکت کرده و مدرک معتبر دریافت کنند. همچنین، هنرجوها و علاقمندان به یادگیری این ساز باید، آموزش های عملی مرتبط را پشت سر بگذارند تا در نواختن این ساز تبحر کافی پیدا کنند. 

ساز دایره زنگی

دایره زنگی، یکی دیگر از سازهای کوبه ای است که تا حدودی به ساز دایره شباهت دارد؛ اما تفاوت بین دایره و دایره زنگی در این است که ،قاب (دوره یا چنبره) دایره زنگی نسبت به دایره یا دف کوچکتر بوده و در اطراف آن ، شکاف هایی وجود دارد که در هر کدام، دو صفحه گرد فلزی به نام "تال" یا زنگ قرار گرفته است. در قاب دایره زنگی، دو سوراخ وجود دارد که نوازنده، انگشت شست دست چپ خود را در آن جای می دهد تا ساز را با تسلط بیشتری نگه دارد. از این ساز برای ، جشن های ایرانی و گاهی در ارکستر سمفونیک و ارکستر جاز استفاده می شود.

با توجه به تعداد روز افزون علاقمندان به موسیقی و مخصوصا موسیقی ایرانی و ساز های کوبه ای، مرکز آموزش مجازی پارس بسته های آموزشی کاربردی و جامعی با عناوین انایی با نوازندگی ساز کوبه ای ضرب زورخانه و ساز کوبه ای دایره را معرفی و ارائه کرده است؛ این بسته ها،  علاوه بر تجهیزکردن علاقمندان به هنر موسیقی با اصول و نکات نواختن این دو ساز، فرصتی در اختیارشان میگذارد تا عملا نواختن این دو ساز را بیاموزند و در پایان دوره نیز ، مدرک معتبری برای ساز کوبه ای ضرب زورخانه و ساز کوبه ای دایره اعطا میکند.