مقاله پرورش ماهی قزل آلا

نام علمی ماهی قزل آلای رنگین كمان salmo  gairdneri richبوده است كه با توجه به شباهت تاكسونومیك آن به گونه oncorhynchus  mykiss یا آزاد ماهیان كبیر به تبدیل و مورد تصویب دانشمندان قرار گرفت . علیرغم تحقیقات وسیع و همه جانبه ای كه در سطح جهانی بر روی این ماهی صورت گرفته است ، ماهی شناسان در خصوص نام علمی این ماهی اتفاق نظر نداشته اند و تاكنون بیش از 30 نام علمی برای این ماهی پیشنهاد گردیده است . حدود 80 سال قبل ریگان Raygan پیشنهاد داد كه ماهیان قزل آلای وابسته به اقیانوس كبیر با توجه به اندازه و شكل بین دو چشم آنها رده بندی گردد( كیابی -1372)

تجارب قبلی دانشمندان نیز حاكی از آن است كه DNAمیتو كندری زل آلای رنگین كمان شباهت زیادی بهDNA میتو كندری ماهی آزاد اقیانوس كبیر در مقایسه با ماهی آزاد اقیانوس اطلس دارد . این شباهت به شاه ماهی آزاد اقیانوس كبیر حتی به مراتب بیشتر از شباهت آن بهDNA میتو كندری ماهی قزل آلای قهوه ای است. در سال 1988 جامعه شیلاتی آمریكا  American  fisheries  society نام جنس را برای ماهی قزل آلای رنگین كمان پیشنهاد داد . پس از اینكه معلوم شد ماهی قزل آلای رنگین كمان تقریبا تمامی ویژگیهای ماهی آزاد كامچاتكا را دارد نام علمیoncorhynchus  mykiss برای آن پیشنهاد گردید تا جای نام علمی Salmo  gairdneri rich را بگیرد .

برخی از ویژگی ها و خصوصیات ماهی قزل آلای رنگین كمان

1- ماهی قزل آلای رنگین كمان به مراتب آسانتر از قزل آلای خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل نموده تمایل بیشتری به اهلی شدن داشته و از غذای دستی آسانتر استفاده می نماید.

2- این ماهی به درجه حرارت های بالا و كمبود اكسیژن مقاوم بوده و در آبهایی كه به اندازه كافی تجدیدی گردد می تواند درجات 20 الی 22 درجه سانتی گراد را تحمل نماید.

3- قزل آلای رنگین كمان نسبت به بیماریها و بخصوص بیماریfurunculosis به مراتب مقاومتر می باشد .

4- نمو تخم در مدت كوتاهتر انجام شده و رشد آن سریعتر است. این ماهی گوشتخوار می باشد فلذا ماهیان كمتری را شكار می نماید این ماهی از انواع كرمها و نرم تنان تغذیه میكند و این موجودات را در بستر آبگیر جستجو می نماید .از همین طعمه ها برای صید ورزشی استفاده می كنند .

5- این ماهی دارای رشد سریع می باشد و در صورتی كه خوب تغذیه شوند و در یك سالگی به وزن 100 گرم و در سالگی به 250 الی 300 گرم و در چهار سالگی به 40 الی 45 سانتی متر می رسد حداكثر وزن آن به 7 كیلو و حد اكثر طول گزارش شده به 70 سانتی متر است. این ماهی نسبت به whirling  diseaseبیماری حساس می باشد و گوشت آن از حیث كیفیت نازلتر از گوشت قزل آلای خال قرمز می باشد

6- ماهی قزل آلای رنگین كمان مناسب تر ین ماهی سرد آبی جهت پرورش می باشد بطوریكه آسانتر به غذای دستی عادت كرده و نسبت به درجه حرارت و كیفیت آب كمتر حساس می باشد و بدین جهت در سراسر دنیا اساسی تر ین ماهی آزاد مورد پرورش جهت تغذیه می باشد. از این ماهی می توان جهت ماهی دار كردن آبگیر های طبیعی استفاده نمود .

مهاجرت

خیلی از ماهیان آب شیرین ساكن می باشند اردك ماهی در یك منطقه محدود اقامت می كند مخصوصاً در دوران جوانی . یك دسته سیخ باله یا یك جفت لای ماهی اغلب در محل مورد علاقه خود برای مدتهای طولانی باقی می مانند و معمولاً به هر سنگ و مخفیگاه در آن منطقه آشنا می باشند . ماهیان مهاجر در مقایسه به سفرهای طولانی دست می زنند مخصوصاً قبل یا بعد از فصل تولید مثل گروههایی از ماهیان جهت تخم ریزی به بالی رودخانه مهاجرت می كنند عده ای به پایین رودخانه . ماهیان خاویاری آزاد به بالای رودخانه می روند علت مهاجرت ماهی ها هورمون هایی است كه توسط بلوغ غدد جنین ترشح می شود. آنها در این هنگام دارای احساسات جدیدی میشند . بصورتی كه دیگر قادر به تحمل محیط اطراف خود نبوده و نیاز مبرمی به عوض كردن جایگاه خود را دارند این ماهیان جهت پیدا كردن مكانهای مناسب دست به مهاجرت می زنند .

آزاد ماهیان و از جمله ماهی قزل آلا ی رنگین كمان قدرت فوق العاده ای در به خاطر سپردن محیط آبهای محل تولد خود دارند .

بطور كلی زندگی ماهی قزل آلا ی رنگین كمان شبیه ماهی قزل آلا می باشد دوره تخم ریزی از اواخر زمستان تا اواخر بهار بوده و تعداد تخم ها بین 1 تا 5 هزار عدد می باشد بچه ماهیان تقریبا زمانی كه 15 سانتی متر طول دارند دارای 11-12 عدد لكه های تیره رنگ بر روی بدن می باشند( جنسیت و تولید مثل)2/17

مشاهداتی كه در خصوص قزل آلای رنگین كمان و قزل آلای خال قرمز انجام گرفته است گویای این نكته می باشد كه قزل آلای رنگین كمان ، قزل آلای خال قرمز را از محل خویش دور می سازد . این ماهی مناطقی از رودخانه را انتخاب كرده و تحت تسلط خویش قرار می دهد. قزل آلا ی رنگین كمان در مقابل تغییرات درجه آب اكسیژن آب زیاد حساس نمی باشد در صورتیكه ماهی قزل آلای خال قرمز نسبت به تغییرات فوق الذكر و همچنین نوسانات مواد غذایی حساسیت خاصی از خود نشان می دهد . این ماهی بعد از سازش تدریجی می تواند به خوبی در آب اقیانوس زندگی كند .

امروزه پرورش این ماهی در دریا در سبد هایی محصور صورت می گیرد كه جمعیت هایی از ماهی ها از همین سبدها فرار كرده به دریا راه یافته اند قزل آلا ی رنگین كمان در شرایط طبیعی در آب شیرین و مناطق معتدل كه حرارت در تابستان حدود 12 درجه سانتی گراد است زندگی می كند این ماهی در شرایط خوب پرورش می تواند نوسانات صفر تا 25 درجه سانتی گراد را تحمل نماید. تاكنون مطالعات بسیار زیادی بر روی اصلاح نژاد قزل آلای رنگین كمان صورت پذیرفته است.

جنسیت ماهی

جنس نر و ماده قزل آلای رنگین كمان از لحاظ ظاهری شبیه به هم می باشد فصل تولید مثل با بلوغ جنسی رنگ نرها غلیظتر ده و تغییرات قابل ملاحظه ای در نرها ایجاد می شود در خارج از فصل تخم ریزی غدد جنس كاملاً كوچك هستند و فقط با نزدیك شدن فصل تولید مثل بزرگ شده و كیسه مواد تخم و اسپرم را به وجود می آورد . نكته : با این كه بلوغ غدد جنسی توسط هورمونها كنترل می شود ولی قبل از انجام تخم ریزی آب باید دارای دمای مناسب باشد.

تخمك ها و اسپرم ها آزادند و در آب رها شده و لقاح در آنجا صورت می گیرد و تخم شفاف كه كمی از آب سنگینتر بوده و قدری چسبناك هستند تا توانند به سنگها و گیاهان متصل شوند را به وجود می آورند. قابلیت رشد و مقاومت ماهیان اصلاح شده افزایش یافته است بطوری كه آنرا برای پرورش مصنوعی و با غذاهای كنتسانتره بخوبی مهیا ساخته است محل طبیعی زندگی این ماهی در قسمتهای علیای رودخانه ها و دریاچه های خنك و در محیطی كه سرشار از اكسیژن و غذای كافی است می باشد. این ماهی ظریف، عصبی،  فوق العاده چالاك است . دارای عكسس العمل های شدید می باشد گوشت این ماهی فوق العاده لذیذ و خوش طعم و دارای رنگی زیبا می باشد كه این مطلب باعث علاقه ماهیگیران ورزشی به این ماهی شده است.

رنگ بدن

پوست و اندام شفاف و گلگون و از فلسهای ریزی پوشیده شده است رنگ آن در رودخانه های مختلف تغییر می كند و در رودخانه هایی كه در سایه واقع گردیده است بسیار تیره رنگ می گردد. از اهم مشخصات دیگر آن داشتن دندان های ریز در دهان و باله چربی بالای ساقه دمی است. ماهیانی كه معمولاً در لایه های بالایی آب زندگی می كنند دارای بدن و فلسی نقره ای هستند . این رنگ به خاطر انعكاس نور از بلورهایی بی رنگ و میكروسكوپی به نام كوانینCUANIN  است . این بلورها در واقع محصول فرعی یك سوخت و ساز شیمیایی است كه در زیر فلس یا در لایه مخصوص رنگ در پوست ایجاد می شود ماهیان نیمه شفاف مثل كفالها فاقد این ماده فلسهایشان می باشند.

دانه های رنگی قرمز زرد و سیاه هزاران سلول رنگی Chromtophore تجمع یافته اند . این دانه به توسط عمل انقباض یا انبساط به هم نزدیك یا از هم  دور می شوند و این فرآیند اساس قابلیت تغییر رنگ در ماهی می باشد . غلظت رنگ در ماهیان به خط سلول رنگی و تراكم دانه در هر سلول بستگی دارد.

اكوسیستم مناسب جهت پرورش ماهی قزل آلا

این ماهی در جاهایی كه بستر شنی و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اكسیژن می باشد اقدام به تخم ریزی می نماید .در پرورش ماهی قزل آلا ی رنگین كمان می تواند حرارت بالاتر و اكسیژن كمتر را نسبت به سایر آزاد ماهیان تحمل نماید و در شرایط یكسان ، رشد سریعتری نسبت به قزل آلای قهوه ا ی دارد . تخمهای قزل آلا در 82 روز و 5 درجه كامل می شود اما همین عمل در حرارت 10 درجه 41 روز طول می كشد با دو برابر شدن دما همین 20 درجه فقط در مدت 5 روز كامل می شوند. قزل آلا ی رنگین كمان دیرتر از ماهی قزل آلای خال قرمز تخم ریزی می نماید.

البته امروزه واریته هایی حاصل گردیده كه تخم ریزی آنها حتی جلوتر شروع می شود . بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو و سلامت طبیعی آن 12 سانتی گراد است (7 تا 9 دكتر عمادی) حال آنكه عالی ترین گرما برای رشد و نمو اقتصادی آن در صورت مناسب بودن كیفیت آب بین 15 تا 20 درجه سانتی گراد ( عمدتا 17 درجه سانتی گراد ) می باشد. فصل تخم ریزی قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت می باشد ماهی قزل آلای رودخانه ای و قزل آلای قهوه ای در پاییز و ماهی قزل آلای رنگین كمان در بهار تخم ریزی می نمایند . در برخی از رودخانه ها ی كالیفرنیا كمتر ماهی داز سال می باشد كه حداقل نوعی ماهی قزل آلا یا ماهی آزاد تخم ریزی نكند.(عمادی)1360

فصل و زمان تخم ریزی را می توان به طرق مختلف جلو انداخت این روشها شامل تخم گیری گزینشی – مصرف نور مصنوعی با كنترل زمان تابش –و تزریق هورمون هیپوفیز می باشد . تخم گیری گزینشی حائز اهمیت فراوان بوده و از این طریق توانسته اند قزل آلای رنگین كمان بهاره نژاد هات كریك Hotcreek را تولید كنند . احتمالاً هیچ عاملی در تنظیم نمو جنین و رشد آن به اندازه درجه حرارت مهم نمی باشد . تجربه نشان داده است ماهی قزل آلا ی رنگین كمان در درجه حرارت ثابت 5/15 درجه سانتی گراد هر ماه 5/2 سانتیمتر رشد می كند و در حرارت 2/7 درجه سانتی گراد كمتر از 625/. سانتی متر در ماه رشد می كند .

ماهی قزل آلای یكساله و بالغ می تواند درجه حرارت بیشتر از 20 درجه سانتی گراد را برای مدتی بدون آنكه متحمل آسیب شود به خوبی پشت سر بگذارد .به منظور تولید تخم خوب ماهی قزل آلا ی رنگین كمان بایستی حداقل 6 ماه قبل از – تخم ریزی در اینكه بیشتر از 30/13 درجه سانتی گراد و ترجیحا بیشتر از 2/12 درجه سانتی گراد نباشد نگهداری شود(عمادی1360)

برای تولید ماهی قزل آلا ی رنگین كمان با سرعت رشد زیاد و تخم ریزی در سن 2 سالگی در 16 ماه اول بایستی آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت 15 درجه سانتی گراد نگهداری كرده و هنگام رسیدن به سن بلوغ حرارت را به حداكثر 2/12 درجه سانتی گراد كاهش داد. بسیاری از ماهیان سرد آبی و معتدله دارای روده ای كوتاه می باشند این خاصیت مربوط به ماهیان گوشتخوار و همه چیز خوار است . این ماهیان به رژیم غذایی غیر زنده یا مصنوعی نیز عادت می كنند كه البته در خصوص آزاد ماهی دریای خزر(Salmo  troutta  caspius) این تغییر رژیم به سختی امكان پذیر است بطوریكه حتی ماهی غیر زنده را هم نمی خورند .

گوشتخواری این ماهیان سبب می شود تا رژیم غذایی آنها از لحاظ پروتئین های حیوانی غنی باشد و به همین علت تغذیه این ماهی گران تمام می شود . ماهی قزل آلا فقط مقدار كمی از مواد نشاسته ای قابل هضم را مورد استفاده قرار می دهد ولی مواد چربی بهتر مورد استفاده قرار می گیرد. در بعضی از گونه های آزاد ماهیان و قزل آلای دریاچه ای مواد چربی ممكن است به عنوان منبع انرژی تا 20درصد از وزن خشك را به جای پروتئین و كربو هیدراتها تشكیل دهد. این ماهی به روش مونو كاپو ( سیستم روش یك گونه ای ) ، پلی كاپو ( سیستم پرورش چند گونه ای ) به عنوان مثال پرورش همراه گیاه برنج در شالی زار های مازندران صورت می گیرد. 

ثبت نام در دوره پرورش ماهی قزل آلا