پرورش مرغ بومی
مقدمه
پرورش مرغ بومی به دلیل اینکه به کمترین هزینه نیاز دارد و بیشترین درآمد را برای روستاییان ایجاد می کند یکی از راهکارهای مهم برای کمک به افزایش درآمد خانوارهای روستایی و جلوگیری از مهاجرت آنها به نقاط شهری است، از آن جایی که این مرغ مانند مرغ هایی صنعتی نیازمند رژیم غذایی خاص نبوده و به واکسیانسیون نیاز دارد پرورش آن برای روستاییان هزینه زیادی ندارد و تقریبا بی هزینه است. مرکز توسعه آموزش مجازی پارس بنا به اهمیت اهمیت درآمد و ایجاد خود کفایی در روستاییان در بخش کشاورزی اقدام به ارائه مقاله زیر نموده است تا در دسترس علاقمندان قرار گرفته باشد.
دلایل اهمیت پرورش و نگهداری مرغ بومی در روستاها
- حفظ ذخایر پر ارزش ژنتیکی مرغهای بومی، بهبود تغذیه روستاییان، ایجاد اشتغال و بهبود در آمد آنان.
- کاهش بخشی از نیاز کشور به مواد خوراکی طیور مثل ذرت، سویا، گندم، جو و... که از خارج تأمین می‌شود.
- مقاومت مرغ بومی در برابر شرایط نامساعد زیستی و بیماری‌ها .
- امکان نگهداری مرغ بومی، با کم ترین هزینه و تنها با مصرف باقیمانده سفره و ضایعات کشاورزی .
- مقبولیت تولیدات طیور بومی به عنوان محصول ارگانیک (که بدون استفاده از دارو پرورش یافته اند) در میان مصرف کنندگان .
- بیشتر بودن مزیت پرورش مرغ بومی در بستر، نسبت به نگهداری در قفس .
- گوشت مرغ و تخم مرغ دارای ارزش غذایی زیادی بوده وتأمین کننده پروتئین حیوانی روستاییان می باشد.
- تهیه محل و جایگاه پرورش مرغ، برای روستاییان بسیار آسان تر از فراهم کردن محل و جایگاه برای پرورش دیگر حیوانات اهلی می باشد.
آناتومی مرغ بومی
شناخت ساختمان بدن و آگاهی از اعضایی مختلف و موقعیت قرار گرفتن هر یک از اعضای تشکیل دهنده بدن طیور ، ضمن آگاه ساختن ما از وظایف و عملکرد اعضا می تواند در درک بهتر مطالب ، مبانی بهداشت و پرورش طیور مفید و موثر باشد . به همین منظور هر یک از اندام های بدن طیور جهت آشنایی به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.
مهمترین اعضای بدن طیور به شرح زیر است :
1- دستگاه گوارش
2- دستگاه گردش خون
3- دستگاه تنفس
4- دستگاه ادرای
5- دستگاه تناسلی
6- دستگاه عصبی
7- دستگاه استخوانی
رفتار شناسی مرغ بومی :
مرغ بصورت طبیعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند.در مرغداری تجاری یک جوجه گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند.جوجه‌های نیمه گوشتی و پرورش یافته در محیط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغهای تخمگذار هم تا یک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانایی آنها در تخمگذاری کاهش می‌یابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آنها در غذای بچه، حیوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود بر اساس کتاب رکوردهای گینس، پیرترین مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد. مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروسها از گله سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولا موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.ماکیانها معمولا تمایل دارند که در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخمهای آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهد.
انتخاب نژادهای تخم گذار
از نظر ظاهری، مرغ تخم گذار، سرحال، قوی پر تحرک و بسیار پرخور است. به تدریج که میزان تخم گذاری زیاد می‌شود، رنگدانه‌های بدن، رو به کاهش میگذارد. جوجه‌های نژاد تخم گذار از ۴ تا ۶ ماهگی به تخم می‌آیند. به علاوه، جوجه خروس های این نژاد هم زودتر به بازار مصرف می رسند. حدود ۱۸ تا ۲۰ مرغ بومی تخم گذار، می تواند برای یک خانوار ۶ نفری، دست کم یک تخم مرغ به ازای هر نفر در روز تولید نماید.
برای شروع کار نگهداری و پرورش مرغ، راه‌های متفاوتی وجود دارد:
۱- استفاده از مرغ بومی تخم گذار
۲- استفاده از تخم مرغ نطفه دار برای جوجه کشی
۳- خرید جوجه یکروزه بومی مناسب از مراکز تایید شده
۴- خرید جوجه ۱ تا ۲ ماهه و پرورش آنها (این روش، هرچند از روش های قبلی کمی گران تر است، اما مطمئن تر می‌باشد و برای بار اول پیشنهاد می‌شود)
راه های پرورش مرغ بومی
• پرورش جوجه بومی یکروزه
جوجه‌های یکروزه باید تا چند هفته اول در محلی گرم، نگهداری شوند. این محل معمولاً شامل یک منبع تولید کننده گرما و یک سرپناه می باشد که دمای لازم را برای پرورش جوجه‌ها تأمین و حفظ می کند. منبع تولید کننده گرما ممکن است برقی، گازسوز یا نفتی باشد.
• پرورش نیمچه بومی
در مورد پرورش نیمچه ، می توان جوجه‌های ۶ تا ۸ هفته را از مراکز مورد تأیید خریداری کرد. نگهداری این نوع گله پرورشی، آسان تر بوده و در مقایسه با پرورش جوجه یکروزه، زودتر به تولید محصول مورد نظر (تخم مرغ) دست پیدا می کنید
• استفاده از تخم نطفه دار برای جوجه کشی
یکی دیگر از راه‌های بهره وری و پرورش مرغ بومی، تهیه تخم نطفه دار بومی از مراکز تأیید شده برای جوجه کشی می باشد. به این منظور دستگاه‌های جوجه کشی با اندازه‌ها و شکل های مختلف در بازار موجود می باشد. بهتر است برای آغاز کار و پیش از تهیه دستگاه جوجه کشی، با کارشناسان امور دام جهاد کشاورزی مشورت شود.
تغذیه مرغ بومی
کلیه احتیاجات مرغهای بومی روستاها، تا حد امکان از همان منابع موجود در روستا یا منطقه تأمین خواهد شد. چنانچه در منطقه، موادی موجود باشد که؛
با انجام فرایندهای ساده (مانند سیلوکردن، خرد کردن و تبدیل کردن)
یا مازاد و ضایعات کارخانه‌هایی که در منطقه وجود دارد (مانند بوجاری و شالیکوبی)
و یا گیاهان غیر مثمر جهت تکمیل دان بتواند مورد استفاده تغذیه مرغ بومی قرار گیرد، در تغذیه آنها گنجانیده خواهد شد. به طور کلی هدف اصلی از جیره غذایی مرغهای بومی، استفاده از منابع داخل روستا (بدون استفاده از نهاده‌های دامی وارداتی) می باشد.یکی از خصوصیات برجسته مرغها بومی عادت داشتن به شرایط تغذیه ای در روستا است. این مرغها می توانند ۳۰ تا ۴۰ درصد غذای خودشان را از طریق چرای آزاد و بقیه آن را با غذای دستی تأمین کنند.
برای اینکه مرغ بومی تولید خوبی داشته باشد، باید تغذیه مناسب همراه با تأمین نیازهای غذایی انجام گیرد. خوراک مرغ بومی متشکل از ضایعات کشاورزی، اضافه و دور ریز غذای روستاییان، پسچرعلوفه و سبزیجات و جانداران ریز مانند بعضی از کرم ها و حشرات می باشد که می توان با اضافه کردن مقداری مکمل غذایی، کیفیت غذایی آنان را بالا برد.
جایگاه مرغ بومی
در جایگاه‌هایی که به صورت دوره‌ای در آن مرغ پرورش داده می‌شود، باید بعد از پایان دوره پرورش و خالی شدن آنها، سقف، دیوارها و کف جایگاه را ضدعفونی کرد. جایگاه‌هایی که به طور دایمی در آنها مرغ نگهداری می‌شود، هر یک ماه تا ۴۵ روز یکبار باید ضد عفونی شوند. برای ضد عفونی جایگاه می توان از آب آهک ۵ درصد (۵ کیلو آهک در ۱۰۰ لیتر آب) و یا محلول‌های ضد عفونی کننده موجود در داروخانه‌های دامپزشکی استفاده کرد. هنگام استفاده از این محلول ها باید به دستور تهیه و مصرف آنها توجه شود. هرگز به طور مداوم نباید از یک ماده ضد عفونی استفاده کرد. مواد ضد عفونی کننده باید از دسترس کودکان دور نگه داشته شود وحتی در مسیر حرکت ماکیان و دام ها نیز قرار نگیرد.
محل تخم گذاری
وجود محل تخم گذاری کافی، باعث افزایش تعداد و حفظ کیفیت تخم مرغ ها می‌شود. همچنین جمع آوری تخم مرغ ها راحت تر شده و آلودگی و شکستگی آنها به حداقل می رسد. لازم است در یک قسمت جایگاه، محلی برای تخم گذاری مرغ ها در نظر گرفته شود. کف محل تخم گذاری باید پوشال بوده و طوری باشد که جمع آوری تخم ها به راحتی انجام شود.
رعایت بهداشت و پیشگیری از بیماری‌ها
• جوجه‌ها را نباید در لانه‌هایی که قبلاً مرغ در آن بوده قرار داد، مگر این که لانه به طور کامل تمیز و ضد عفونی شود.
• ظرف های آب خوری مرغ ها و جوجه‌ها باید به طور مرتب با پارچه تمیز و آب، شسته و تمیز شود.
• دان خوری باید تمیز نگه داشته شود. همچنین دانه‌هایی که با فضولات مرغ ها و جوجه‌ها مخلوط شده و یا کپک زده اند، باید دور ریخته شوند.
• از ورود مرغ های بیمار به جمع مرغ های سالم باید پیگیری شود. محل نگهداری آنها باید در جایی جداگانه و دور از مرغ های سالم باشد.
• لاشه مرغ ها و جوجه‌های مرده باید فوری از لانه خارج شده، سپس به همراه آهک در خاک دفن گردیده یا سوزانده شود.
• از ورود طیور غریبه و یا وحشی به لانه مرغ ها باید جلوگیری شود.
چشم انداز
احیای روش سنتی پرورش مرغ بومی با توجه به اینکه مرغ بومی و تولیدات آن نیاز به واحد کوچکی جهت تولید دارند و نیاز به تکنولوژی جهت نگهداری ندارند، لذا می تواند از نظر خودکفایی روستا و تامین بخشی از پروتیین مورد نیاز نقش اساسی داشته باشد. از ظرف دیگر درآمد جنبی آن می تواند در اقتصاد خانوار روستایی دارای اهمیت باشد و جهت تغذیه آن ها از منابع غذایی ساده موجود در منطقه و پس مانده های غذایی و ضایعات محصولات زراعی بهره برداری بهینه نمود. تولید و سرعت رشد مرغ های بومی مانند هیبریدهای صنعتی نبوده اما به لحاظ کیفیت تخم مرغ، طعم و مزه گوشت، پوسته تخم مرغ بهتر، درصد لاشه بالاتر، مقاومت به برخی از بیماری ها و شرایط طبیعی از مزیت خوبی برخوردارند.
تولیدات طیور بومی به عنوان محصول ارگانیک (که بدون استفاده از دارو پرورش یافته‌اند) در میان مصرف کنندگان مقبولیت بیشتری دارد. گوشت مرغ و تخم‌مرغ بومی دارای ارزش غذایی زیادی بوده و تأمین کننده پروتئین حیوانی روستاییان است. تهیه محل و جایگاه برای پرورش مرغ، برای روستاییان بسیار آسان‌تر از فراهم کردن محل و جایگاه برای پرورش دیگر حیوانات اهلی است.
