آموزش ضمن خدمت

آموزش ضمن خدمت
به طور كلی آموزشهایی را كه در سازمانهای مختلف ارائه می شود، می توان در دو طبقه كلی قرار داد: (فتحی و اجارگاه، 1373).
الف) آموزش قبل از خدمت
ب) آموزش ضمن خدمت
آموزش قبل از خدمت
آموزش قبل از خدمت عبارت است از آن نوع آموزشی كه قبل از ورود یا استخدام فرد در سازمان به وی ارائه می شود. هدف اصلی این نوع آموزش افزایش یا ایجاد توانمندیها و شایستگی های لازم در پرسنل می باشد تا از این رهگذر افراد را برای تصدی مشاغل ویژه آماده نماید.
1- آموزش كوتاه مدت
آموزش كوتاه مدت برای آماده سازی افراد جهت تصدی مشاغل خاص ارائه می شود. در غالب موارد این آموزشها به افرادی ارائه می شود كه برای مشاغل خاصی انتخاب و برگزیده شده اند و باید ظرف مدت كوتاهی (از چند هفته تا چند ماه) تخصص و مهارت لازم را به دست آورند و پس از طی موفقیت آمیز دوره، در شغل مورد نظر مشغول به كار شوند.
2- آموزشهای بلند مدت
آموزشهای بلند مدت نیز همانند آموزشهای كوتاه مدت برای آماده سازی افراد جهت تصدی مشاغل خاصی صورت می پذیرد، با این تفاوت كه مدت آموزش طولانی تر و محتوای آموزش مشتمل بر مهارتها و معلومات علمی و عملی است. مراكز آموزش عالی، موسسات حرفه ای و دانشگاهها عموماً این نوع آموزشها را ارائه می دهند.
بنابراین اعم از اینكه این آموزشها كوتاه مدت یا بلندمدت باشند، به عبارت دیگر آموزش قبل از خدمت به آن نوع آموزشی اطلاق می شود كه قبل از ورود به موسسه یا استخدام به او ارائه می شود و در بسیاری از موارد شرط استخدام افراد، طی موفقیت آمیز این دوره هاست.

آموزش ضمن خدمت
همگام با استخدام فرد در سازمان، ماهیت مشاغل وظایفی كه فرد باید در شغل مورد تصدی انجام دهد، ابزارها و وسایل ضروری برای اجرای كار و روشهای انجام دادن امور مستلزم آن است كه فرد درباره نحوه اجرای وظایف محوله، آموزشهای ویژه ای را دریافت نماید.
بنابراین آموزش ضمن خدمت از لحاظ سازمانی به آن نوع آموزشی اطلاق می شود كه عموماً پس از استخدام فرد در سازمان صورت می پذیرد با توجه به این واقعیت، تعاریف مختلفی از آموزش ضمن خدمت كاركنان ارائه شده است كه در زیر برخی از آنها را ذكر می كنیم.
پی یر و گاتر آموزش ضمن خدمت را نوعی كوشش نظامدار تلقی می كنند كه هدف اصلی آن عبارت است از هماهنگ و همسو كردن آرزوها، علائق و نیازهای آتی افراد با نیازها و اهداف سازمان در قالب كارهایی كه از افراد انتظار می رود (هس ، 1989) گولدستین آموزش ضمن خدمت را فرایند اكتساب نظامدار مهارتها، قوانین، مفاهیم یا نگرشهایی می داند كه منجر به بهبود عملكرد افراد در محیط كار می شود (گولدستین، 1993، ص 8) .برخی دیگر آموزش ضمن خدمت را عبارت می دانند از بهبود بخشیدن فعالیتها و وظایف افراد در رابطه با شغل و حرفه تخصصی آنان كه عمدتاً به منظور افزایش دانش و مهارت و تغییر نگرشهای حرفه ای آنان صورت می پذیرد تا به وسیله آن افراد بتوانند به گونه ای موثر وظایفشان را به انجام رسانند (دوكین ، 1988).
همان طور که از تعاریف یاد شده می توان نتیجه گرفت آموزش ضمن خدمت درحقیقت به آن نوع آموزش اطلاق می شود که:
1- پس از استخدام فرد درموسسه یا سازمان صورت می پذیرد.
2- هدف و منظور ازاین نوع آموزش آماده سازی افراد برای اجرای بهینه وظایف و مسئولیتهای شغلی است.
3- این نوع آموزشها عمدتاً درسه محور اساسی توسعه دانش، بهبود مهارتها و ایجاد یا تغییر نگرشها ارائه میشود. (فورد ، 1999، ص 11).
انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب زمان
آموزشهای کوتاه مدت تخصصی
آموزشهای کوتاه مدت تخصصی به آن دسته از آموزشهای ضمن خدمت اطلاق می شود که از لحاظ زمانی محدود و از چند هفته تا چند ماه متغیر است. فسلفه اصلی آموزشهای ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی این گونه آموزشهاست،زیرا از یک سو این نوع آموزشها دقیقاً در رابطه با وظایف ومسئولیتهای شغلی ارائه می شوند و از سوی دیگر این آموزشها دقیقاً در رابطه با وظایف و مسئولیتهای شغلی ارائه میشوند و از سوی دیگر این آموزشها اساساً مبتنی بر نیازهای مهم سازمان و کارکنان هستند (اپید ، 1992).
آموزشهای بلندمدت
آموزشهای بلند مدت به آن دسته از آموزشها اطلاق می گردد که نخست از لحاظ زمانی، وسیعند و دوم به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می شوند. این نوع آموزش سازمانی در اکثر کشورهای آسیایی از جمله ایران، پاکستان، کره، بنگلادش ، نپال، و تایلند رایج است (اپید، 1989).
آموزشهای تركیبی یا میانگین
از لحاظ زمانی آن دسته از آموزشهای ضمن خدمت را می گویند که اگر چه به صورت دوره های کوتاه مدت تخصصی و در فواصل زمانی محدود ارائه میشوند، از لحاظ هدف،ساختار معینی دارند و در نهایت به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می شوند. در حقیقت این گونه آموزشها بین آموزشهای کوتاه مدت تخصصی و آموزشهای بلند مدت ارتباط ایجاد می کنند.
انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب هدف
آموزشهای توجیهی
آموزشهای توجیهی به آن دسته از آموزشهای ضمن خدمت اطلاق می شود که برای هماهنگی و آگاه سازی کارکنان جدید الاستخدام ارائه می گردد تا انطباق لازم میان رویه های فردی کارکنان و انتظارات سازمانی به وجود آید.
بازآموزی
یکی دیگر از انواع آموزشهای ضمن خدمت، آموزشهای مجدد یا بازآموزی است. منظور از بازآموزی عبارت است از آموزشهایی که برای یادآوری و تکرار محتوای آموزشی که قبلاً فراگرفته شده است، سازماندهی و اجرا می شود. منحصراً بازآموزی تکرار مکررات نیست، بلکه در بسیاری از موراد، مشتمل بر یافته های جدید و بررسی مفاهیم و تکنیکهای منسوخ شده می باشد.
آموزشهای جبرانی
این نوع آموزشها معمولاً درصد جبران و تکمیل آموزشهای کارکنان سازمان می باشد. آموزشهای جبرانی یا تکمیلی از آنجا ضرورت یافته است که در برخی ازکشورهای جهان سوم، کارکنان سازمان با دانش و مهارت اندک یا سطح تحصیلات پایین تر از استاندارد موردنظر استخدام شده اند. دلیل وقوع چنین امری عموماً ضرورتهای سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی است. اما پس از آنکه سازمان اجتماعی یا ساختارهای سازمانی استقرار و ثبات لازم را به دست آوردند، برای بهبود وضعیت تحصیلی و آموزشی کارکنان خود اقدام می نمایند تا شرایط آموزشی شان با حداقل شرایط مورد نیاز برای احراز مشاغل خاص انطباق داشته باشد (اپید، 1989).
دانش افزایی
دانش افزایی یا آموزشهای ارتقا آن دسته از آموزشهای ضمن خدمت را شامل می شود که دو هدف اساسی را به طور همزمان دنبال می کند:
1- ارائه پیشرفتها و اطلاعات علمی جدید به کارکنان در خصوص حرفه مورد تصدی
2- کمک به کارکنان درجهت کسب صلاحیتها و مدارک تحصیلی بالاتر
دوره های دانش افزایی از طریق راهبردهای مختلف آموزش ضمن خدمت نظیر آموزش از راه دور ، آموزش حضوری، دوره های نیمه وقت و مانند آن طراحی و اجرا می شود. در پاره ای ازسازمانها، این آموزشها تحت عنوان «نوآوریها و کارگاههای آموزشی پیشرفته» اجرا می گردد.
انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب ماهیت
آموزشهای ویژه یا تخصصی
در این نوع آموزشها، عموماً مطالب و موضوعهایی مورد بحث واقع می شود که در دوره های آموزشی قبل از خدمت به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است و از آنجا که نیازهای سازمان ایجاب می کند که فرد از مهارتها و تواناییهای ویژه ای برخوردار باشد، این آموزشها طراحی و اجرا می شود. تربیت مدرس یا معلم برای کلاسهای چند پایه یا تدریس دانش آموزان عشایری در زمره این نوع آموزشهاست.
آموزشهای عمومی
این نوع آموزشها برای ایجاد وحدت بینش، نگرش و طرز تفکر در بین کارکنان سازمان و نیز ایجاد یا توسعه برخی مهارتهای عمومی به کارکنان ارائه میشود. در برخی از موارد نیز تعمیق نگرشها، بینشها یا مهارتهای عملی (که عمدتاً در سطح مطلوبی نیست) هدف اصلی این آموزشها را تشکیل می دهد.

ثبت نام دوره های مجازی