مقاله تاریخچه قالی و فرش ایران
نام مقاله : تاريخچه قالي و فرش ايران
قالي ايران به عنوان هنر ديرپاي ملي و اسطوره سترگ از باورهاي قومي و ديني از ديرباز بر گستره لايتناهي فرهنگ و هنر سرزمين ما ايران سايه افکنده است.اما نکته مبهم تاريخ هميشه در جوامع بشري تازيانه ناجوانمردانه خود را بيش از سياست بر فرهنگ و خاصه هنر نواخته است. قالي و در کل فرش به صرف کاربردي و تزئيني بودنش از ساليان دور مورد توجه اقوام گوناگون بوده است. در کنار فراز و فرودها،افت و خيزهاي درخشش فرش ايران در تاريخ چند هزار ساله اين سرزمين مسائل حل نشده و نقاط مبهم بسياري چونان ديگر هنرهاي اين سرزمين نيز وجود دارد
عمده مصالح کاربردي فرش پشم است که تجزيه ، فروپاشي و نيز عدم مقاومت در برابر شرايطي چونان آتش عمر اين کالاي هنري کاربردي را تقليل داده است، به گونه اي که اگر واقعا به کار بسته شود و نشيمن افراد گردد زير پاي يکي دو نسل بيشتر دوام نياورده و عمر آن فراتر از نيم قرن نمي شود و متسلسل شده از بين مي رود.
معرفی کلی معروف ترین مناطق بافندگی فرش در کشور:
از جمله با سابقه ترین مناطق و شهرهای دارای قدمت بالای بافندگی که بعضا دارای برند جهانی هستند عبارتند از:
آذربایجان (تبریز،اردبیل،مراغه)
اصفهان (نایین،جوشقان)
خراسان (مشهد،بیرجند،سبزوار،بجنورد،فردوس،تربت،قائنات و...)
کرمان،همدان،کاشان،کرمانشاه،اراک،ملایر،سیستان و بلوچستان،فارس و ...
که به صورت اجمالی به معرفی برخی از مناطق به همراه مهمترین ویژگی فرش های دستباف اشاره خواهیم کرد:
قاليبافي در آذربايجان
خطه آذربايجان به دليل وسعت مراتع و زمين هاي کشاورزي و آب و هواي مناسب و طبيعي کوهستاني همواره در توليد قالي از موقعيتي خاص بهرمند بوده است. قالي ها و قاليچه هاي توليدي به وسيله روستائيان اين منطقه با ساختاري سفت و پرزي بلند و بافتي درشت ،مالامال از نقوشي هندسي و شکسته با برخورداري از رنگ هاي تند و تيره از مردمي سختکوش و مقاوم و قناعت پيشه حکايت مي کند که با طبيعتي به پايداري و استقامت کوهستان، به فرش، تنها به عنوان يک زيرانداز گرم مي نگرند
نکته مهم:
اگر هنوز ثبت نام نکرده اید برای درخواست مشاوره تلفنی رایگان این فرم را تکمیل کنید و یا عدد 2 را به 30006016 پیامک نمایید. مشاورین مرکز در اسرع وقت با شما تماس گرفته و اطلاعات کاملی پیرامون دوره آموزش مجازی تولید و صادرات فرش و مدرک معتبر پایان دوره آن در اختیارتان خواهند گذاشت.
برخی از ویژگی های فرش تبریز:
تلفیق طرح ها و نقشه ها با همدیگر
استفاده از نقوش باغی
استفاده از رنگهای طبیعی مانند روناس – اسپرگ-قرمزدانه
نوع گره استفاده شده:گره ترکی بافت
بافت نقش های برجسته صورت بروی فرش و تابلو فرش ها
بافت فرش های رج شمار بالا
کوتاه بودن پرز قالی
رنگهای به کار رفته تند و خام
و ...
اما از مهمترین نقشه های فرش تبریز می توان به اسلیمی – شاه عباسی-لچک و ترنج-زیر خاکی-منظره و چهار فصل و ... اشاره کرد.
اصفهان:
هنر دوستي شاهان صفوي و ارج و منزلتي که اين سلسله براي هنرمندان قايل بودند و خصلت پسنديده اي که هر چيز را در حد کمالش مي خواستند، انگيزه هايي بود تا با توسل به آن بهترين هنرمندان از هر صنف و طبقه اي، در کارگاههاي شاهي گرد آيند و آثار ارزنده اي را به وجود آورند که هنوز، بعد از طي قرون متمادي چشم و عقل را ياراي باور آن نيست. قالي هاي ارزشمند اين دوره چه در اصفهان بافته شده و چه در شهرهاي اطراف آن نشان دهنده توجه ويژه به هنر قاليبافي آن عصر مي باشند. کارگاههاي قالي بافي دربار صفوي متصل به کاخ سلطنتي در جنوب عالي قاپو بين ميدان شاه و چهل ستون، با استفاده از بهترين مواد اوليه همواره زير نظر شخص شاه عباس بزرگ به کار مي پرداختند. اين اهتمام ويژه شاه صفوي موجب شد تا اصفهان آنروزگار سهم بزرگي را دربافت شاهکارهاي برجاي مانده در موزه هاي مختلف جهان را عهده دار گردد.
نائین اصفهان:
چله های نائین سفید کمی مایل به کرم و معمولا 6لا و9لا می باشد-با رج شمار 40به بالا و با پود کلفت کرم یا سفید که عموما فرش های صاف و یکدستی است. پشم فرش های نائین محصول خود این شهر است و تکیه بر رنگبندی سفید و کرم بیشتر است.
جوشقان و میمه اصفهان:
بافت قالیهای ابریشمی و صادرات آن به خارج از کشور قبل دوره صفوی تاکنون ادامه دارد. از لحاظ نقش در بیشتر موارد ترنجی لوزی شکل و محیط ترنج ر اغلب خطوط دندانه دار شبیه به اره در بر می گیرد.
قالیبافی در خراسان:
خطه خراسان، به واسطه وسعت مراتع و آبادیهای بیشمار، از مراکز عمده پرورش دام است، بافنده مشهدی نیز در انتخاب پشم مرغوب و کاربرد آن در فرش، از هیچ کوششی فرو گذار نیست، و برخلاف بافنده تبریزی در تهیه طرح و نقشه هایی که ویژگیهای طرح مشهد را دارا باشد تعصب به خرج می دهد. پشمی که در گره های قالی های خراسان بکار رفته نرم و شفاف می باشد. این پشم در مقایسه با پشم هایی با کیفیت دیگر، ظاهراً تمایل بیشتری به فرسوده شدن دارد. هر چند که از اصل، پرزهای این قالی با ارتفاع متوسطی قیچی خورده اند ولی به نظر بسیار کوتاه می رسند. این امر ناشی از ریسندگی پشمی است که از پشم چینی پائیزه بدست آمده است.
فرش های خود مشهد اغلب با گره فارسی بافته می شود و در گذشته با گره ترکی نیز بافته می شود در قالبهای مشهد طرح های هندسی جز در مناطق ترک نشین راه ندارد و بیشتر از نقشهای افشان تشکیل می شود. از ویژگی های فرش مشهد می توان به پرگوشت بودن و کیفیت بالا اشاره نمود.
برخی از مارکهای معروف مشهد عبارتند از:
صابر-عمواوغلی-کافی-مخمل باف و...
معرفی کلی آثار و ویژگی های فرش ترکمن:
بدیل پیروی مناطق ترکن به طرح های سنتی و استفاده از طرح یک گل و صادرات بسیار کم این فرش ها به کشورهای اروپایی همچنین نقش کلی و یکدست فرش هایشان، تعیین دقیق قدمت و طول عمر فرش های ترکمن از آنجایی که در گذشته درج تاریخ تولید در حاشیه فرش معمول نبوده کار چندان آسانی نیست. به طور کلی بیشتر فرشهای ترکن از چند رنگ پایه به عنوان الگوی بافت از گذشته تاکنون استفاده می شود که در این بین می توان به قدیمی ترین نوع آن در قرن 17 میلادی در موزه قاهره نگهداری می شود اشاره کرد که رنگ آن با آثار بافته شده در گذشته متفاوت می باشد.دراین طرح از رنگ آبی روشن استفاده شده است که کمی نسبت به گذشته آثار غیر معمول بوده است.
برای شناخت فرش ترکمن با توجه به نوع طراحی و رنگ آمیزی خاص کار نیاز مبرمی به تخصص نیست از جمله آثار معروف فرش ترکمن می توان نمونه ای موسوم به نجبا که یک موتیف هندسی و هماهنگ در زمینه ای از قهوه ای مایل به قرمز است نام برد و همچنین در دیگر نمونه موسوم به آبی بخارا که در تولید آن بهترین نوع پشم به کارگرفته میشود از رنگهای آبی از تیره تا روشن به همراه بافت محکم و پرداختی عالی دارند نام برد.
در آثار ترکمن نمونه های نادر و خاصی نیز دیده شده به طور مثال رنگ زمینه فرش با حاشیه آن متفاوت بوده است. مردمان ترکمن زندگی آمیخته با فرش داشته اند به همین خاطر آثار بسیاری مانند خورجین،انواع توبره،سجاده و جانماز،آیینه قاب و... که بافت آنها در میان قبایل ترکمن مرسوم است.
تقسیم بندی فرشهای ترکمن:
تقسیم بندی فرشهای ترکم بر اساس نام قبایل تکه،یموت،ارساری،ساریق و چادور می باشد.
بهترین نمونه فرشها از رنگهای قهوه ای تیره مایل به قرمر تا قرمز تیره مایل به ارغوانی است.در قسمت های مرکزی ردیفهای گل تکه با خطوط عمودی و افقی سیاه بهم متصل می شوند.
البته فرشهای بافت طوایف وابسته به ایل اساری که در مناطق شمال افغانستان زندگی می کنند و نیز طوایف بلوچ خراسان و مناطق مرزی ایران و ترکمنستان از جمله فرشهای ترکمن محسوب می شوند.
معرفی و ویژگی بافت های ترکستان شرقی:
ترکستان شرقی در قلب آسیای مرکزی قرار گرفته است و جلگه ایست مرتفع که در شمال و جنوب و غرب بوسیله رشته کوههای پرشیب و مرتفع محصور شده است. آب و هوای منطقه بی نهایت خشک و دارای تغییرات درجه حرارت بسیار شدید است. کمربند باریکی از مرتع در کوهپایه ها شرایط لازم را برای اقتصاد عشیره ای فراهم نموده است.عشایر این منطقه اغلب قرقیز هستند. پشم بسیار مرغوب گوسفندان این عشایر زمینه مناسب برای فرشبافی در منطقه را تسحیل بخشیده است.
ترکستان شرقی امروز جزوه ناحیه خودمختار شین کیانگ در جمهوری خلق چین است. ترکستان شرقی دارای سابقه ای طولانی در تولید فرش دستباف دارد اما فرش های این منطقه خیلی دیر به اروپا راه یافتند.در اروپا این فرش ها اغلب با نام شهرهای ترکستان غربی شناخته می شدند و کمتر بانام موطن اصلی شان شناسایی می شدند.
مشخصات و ویژگی فرشهای ترکستان:
تار: نخ نازک از پشم قهوه ای،گاه کمی تابدار،دولاتاب و از موی بز
پود:چهار رشته در برخی اوقا دورشته کم تاب از پشم یا نخ قهوه ای روشن.پود به خوبی ک.بیده شده . گاه همزمان از میان چهاررشته تار عبور کرده است.
پرز:در کلیه نمونه ها از پشم نرم مرغوب،چهار تاب
رجشمار:32گره در دسیمتر مربع در عرض و16گره در دسیمتر مربع در طول
در متون چینی مربوط به قرن هیجدهم و نوزدهم میلادی به تولید فرش در ترکستان شرقی در شهرهای ختن، بوتی ئن و... اشاره شده است.
