باغبانی
امروزه آموزش با شیوه های نوینی ارائه میشود و یکی از این شیوه ها آموزش مجازی میباشد که از جهات مختلفی همچون صرفه جویی در زمان و مکان به صرفه میباشد. نخستین گام در راستای آموزش مجازی را میتوان فرهنگ سازی ،ایجاد اعتماد و باور مردم نسبت به کیفیت بالای آموزش و مدرک آن عنوان کرد. این مرکز با بیش از ۱۰۰ مدرس و اعضای هیئت علمی دانشگاه قرارداد همکاری در جهت تدوین محتوا اعم از جزوات درسی ، امکانات مولتی مدیا و همچنین ضبط فیلم های آموزشی نموده است .
در حال حاضر مرکز پارس با اخذ مجوزهای لازم اقدام به آماده سازی بیش از 4۰۰ دوره ی آموزشی در شاخه های مختلف علمی نموده است. یکی از این دوره ها ، دوره آموزشی باغبانی یک دوره آموزشی بسیار کاربردی و علمی زیر گروه شاخه کشاورزی و شیلات در مرکز آموزش مجازی پارس می باشد.
شناسایی اندام‌های مختلف درختان میوه
1) ریشه
با جوانه زدن بذر، ابتدا ریشه چه ظاهر میشود. این اندام بعد از رشد عمومی در خاک، ریشه اصلی یا ریشه راست را حاصل می‌کند. سپس در طول ریشه اصلی، ریشه های فرعی اولیه و از ریشه های فرعی اولیه به ترتیب ریشه های فرعی ثانویه حاصل میشود. منشأ ریشه های فرعی، معمولاً قسمت دایره محیطیه ریشه اصلی میباشد. ریشه‌ها بر عکس اندام هوایی گیاه فاقد کلروفیل و گره می‌باشند .
وسعت رشد عرضی ریشه‌ها معمولاً در حدود سایه انداز درخت بوده اما عوامل دیگر همچون میزان رطوبت خاک، نوع بافت خاک، مواد غذایی خاک و نوع پایه می‌تواند در گسترش عرضی و عمقی ریشه تأثیر داشته باشد. رشد ریشه‌ها به دمای خاک نیز بستگی دارد و در طی زمستان اگر دمای خاک چند درجه سانتی‌گراد بالای صفر باشد به رشد خود ادامه می‌دهد.
ریشه های که به طور افقی در نزدیک سطح خاک رشد می‌کنند معمولاً به علت رسیدن اکسیژن کافی، فعال‌تر بوده و در جذب مواد غذایی نقش مهمی دارند. ریشه‌هایی که به صورت عمودی در خاک قرار می‌گیرند، اکثراً در جذب آب و برخی و برخی مواد کم مصرف نقش دارند.
سیستم گسترش ریشه درختان میوه در خاک به رشد و گسترش ریشه های فرعی اولیه بستگی دارد و به طور کلی به سه گروه سیستم ریشه ای عمیق، نیمه عمیق و سطحی تقسیم می‌شوند. معمولاً ریشه های سیب، گوجه، به، زیتون، آلبالو، گلابی و هلو تا عمق 2 الی 3 متری خاک گسترش می‌یابند. در ضمن ریشه‌ها به اکسیژن کافی نیاز دارند که باید در اختیار آن‌ها قرار گیرد. در خاک‌هایی که بافت سبک دارند، ریشه‌ها تنفس کافی انجام می‌دهند. در خاک‌های سنگین و یا خاک‌هایی که زهکشی کافی نداشته باشند، ریشه‌ها با کمبود اکسیژن روبرو خواهند شد. ریشه برخی از درختان میوه از جمله هلو، گیلاس، زردآلو، بادام و مرکبات به کمبود اکسیژن حساس می‌باشند.
2) تنه و ریشه‌ها
در اثر رشد طولی ساقچه بذر، ابتدا یک ساقه اصلی و سپس با رشد ثانویه در سال‌های متمادی، تنه اصلی درخت حاصل میشود. ساقه اصلی در ابتدای رشد حاوی گره، میان گره میباشد. جوانه های جانبی روی گره‌ها، با رشد خود شاخه های اصلی را به وجود می‌آورند. از جوانه های جانبی شاخه های اصلی یا بازوها، شاخه های فرعی اولیه و به ترتیب از شاخه های فرعی اولیه، شاخه های فرعی ثانویه تشکیل میشود(شکل 1)
ارتفاع تنه درخت از قسمت طوقه یا یقه درخت، تا محل انشعاب شاخه های اصلی میباشد. ارتفاع تنه به روش تربیت و هرس درختان میوه، میزان مواد غذای و رطوبت خاک، نوع پایه و به تنظیم سطح باروری درختان میوه بستگی دارد و شامل درختان پابلند (ارتفاع بیشتر از 180 سانتی متر)، نیمه پاکوتاه (ارتفاع تنه بین 150 الی 180 سانتی متر) و پاکوتاه ( کمتر از 150 سانتی متر) میباشد.
برخی از درختان میوه به طور طبیعی رشد جانبی کمتر (سیب و گلابی) و برخی دیگر رشد جانبی بیشتر (میوه های هسته دار) دارند. شاخه های یک ساله درختان میوه که روی شاخه های فرعی حاصل می‌شوند حاوی گره، میان گره، مریستم انتهایی، جوانه های جانبی و برگ‌ها در روی گره‌ها می‌باشند.
3) برگ
بر روی برگ‌ها شاخه های یک ساله و یا چند ساله و گاهی اوقات در نوک شاخه‌ها، برگ‌ها حاصل می‌شوند. منشأ برگ‌ها از مریستم های حلقه بنیادین نوک ساقه می‌باشند. برگ‌های درختان میوه محل فعالیت‌های حیاتی متعدد از جمله فتوسنتز و تأمین مواد غذایی میوه‌ها و اندام‌های دیگر، تنفس و تعرق میباشد.
4) جوانه‌ها
جوانه های درختان میوه در اندام‌های هوایی نسبت به محل استقرارشان، به جوانه های انتهایی، جوانه های جانبی و جوانه های مخفی تقسیم می‌شوند. جوانه های انتهایی در نوک شاخه های یک ساله و یا نوک شاخه های چند ساله قرار می‌گیرند. جوانه های جانبی بر روی گره های شاخه های یک ساله و یا چند ساله مستقر می‌باشند. جوانه های مخفی روی تنه، بازوهای اصلی و یا شاخه های فرعی درختان میوه مستقر بوده و در شرایط ویژه بیدار شده و شاخه های نابجا حاصل می‌کنند.
جوانه‌ها را میتوان از لحاظ تولید اندام‌های رویشی (شاخه) و یا اندام‌های زایشی (گل) به دو گروه تقسیم نمود. جوانه های رویشی احتمال دارد به طور انتهایی و یا جانبی بر روی شاخه یک ساله و یا چند ساله درختان میوه قرار گیرند و بعد از بیدار شدن اندام‌های رویشی همچون شاخه تولید می‌کنند. جوانه های زایشی نیز احتمال دار به طور انتهایی و یا جانبی بر روی شاخه های یک ساله و یا چند ساله باشند و بعد از بیدار شدن، گل و یا گل آذین حاصل می‌کنند. جوانه های زایشی یا بارور را نیز میتوان به سه گروه تقسیم نمود. جوانه های زایشی ساده، هنگام بیدار شدن فقط گل و یا گل آذین حاصل می‌کنند مانند، جوانه های زایشی گیلاس، آلبالو، زرد آلو، هلو و بادام. جوانه های زایشی مرکب بعد از بیدار شدن، ابتدا یک شاخه حاصل کرده و روی شاخه حاصل شده گل و یا گل آذین تشکیل میشود مانند جوانه های بارور انگور. جوانه های زایشی مخلوط، هنگام فعال شدن چندین عدد برگ و گل به وجود می‌آورند. این جوانه های بارور را در سیب، گلابی، به و جوانه های تشکیل دهنده گل‌های ماده گردو میتوان مشاهده کرد.
5) تشکیل گل
شروع تشکیل سر آغازه یا طرح کامل اولیه گل یک تغییر عمده است که درختان میوه از مرحله رویشی به مرحله زایشی وارد می‌شوند. مرحله عبور از دوره رویشی به دوره زایشی را مرحله انتقال می‌نامند. برای این منظور باید نیاز های بیرونی و درونی گیاه جهت تمایز گل فراهم گردد. معمولاً در گونه های چوبی و خزان پذیر، تمایز گل بعد از توقف رشد شاخه‌ها و بالغ شدن برگ‌ها آغاز میشود. درختان میوه حاصل شده از بذرها به یک دوره طولانی نونهالی، اما درختان میوه تکثیر شده از طریقه قلمه، پیوند و یا دیگر روش‌های ازدیاد رویشی، زودتر به مرحله زایشی می‌رسند. عوامل محیطی و شرایط فیزیولوژیکی داخل گیاه موجب توازن مناسب هورمون‌ها گردیده و تمایز یاخته‌ها آغاز میشود. طبق نتایج برخی محققان، ذخیره کربوهیدرات‌ها در اثر تابش نور انجام می‌گیرد و در ضمن تولید ترکیبات هورمونی در برگ‌ها و انتقال این مواد به جوانه‌ها در تمایز گل تأثیر دارد. به طور کلی میتوان گفت که عواملی همچون تغذیه گیاه، هورمون‌های داخلی گیاه، توازن مناسب عناصر کانی و در ضمن تدابیر زراعی و شرایط اقلیمی در تمایزیابی گل‌ها اثر بارزی دارند.
گل‌های اکثر درختان میوه از نوع گل کامل میباشد. گل کامل شامل کاسبرگ، گلبرگ، پرچم‌ها و مادگی میباشد. گل‌های ناقص فاقد یکی از اعضای زایشی می‌باشند. برای مثال گل‌های نر در فندق یا گردو، پسته، خرما، کیوی فروت، توت و یا گل‌های ماده درختان فوق از نوع گل‌های ناقص بشمار می‌آیند. جوانه بارور برخی از درختان میوه بعد از باز شدن فقط یک گل منفرد حاصل می‌کنند مانند بادام و هلو. اما در برخی دیگر از درختان میوه گل‌ها روی گل آذین تشکیل میشود مانند سیب و گلابی.
6) میوه
میوه تخمدان رشد کرده میباشد که در اثر گرد ه افشانی و تلقیح و یا بدون عمل گرده افشانی و تلقیح حاصل میشود. به طور کلی میوه های درختان میوه را میتوان به سه گروه تقسیم کرد:
• میوه ساده
• میوه مرکب
• میوه های مجتمع
میوه های ساده: این نوع میوه‌ها از رشد یک تخمدان حاصل می‌شوند و شامل میوه های دانه دار مثل سیب، گلابی، به، زالزالک و ازگیل، میوه های هسته دار( شفت) همانند بادام، زردآلو، گوجه، شلیل، گیلاس، آلبالو، زیتون و نارگیل، میوه های سته همچون انگور، انگور فرنگی، کیوی فروت، خرما، خرمالو، موز، سنجد، انار و مرکبات می‌باشند. میوه های آجیلی از نوع میوه های خشک ناشکوفا می‌باشند و از میوه های آجیلی میتوان به پسته، گردو، بلوط و فندق اشاره نمود. در فندق و بلوط پوسته یا برگ سبز بر روی این میوه‌ها منشأ برگی داشته و از تخمدان میوه بشمار نمی‌آید.
میوه های مرکب: میوه های چندگانه یا مرکب از گل‌های متعددی که روی یک گل آذین قرار گرفته و دارای مادگی ساده می‌باشند، حاصل می‌شوند. این گل‌ها حاوی مادگی ساده و به طور جداگانه عمل گرده افشانی و تلقیح انجام می‌دهند. میوه آناناس، انجیر و توت از میوه های مرکب به شمار می‌آیند.
میوه های مجتمع: میوه های مجتمع یا توده ای از یک گل که حاوی مادگی‌های متعدد بوده و روی نهنج مشترک قرار دارند، به وجود می‌آیند. میوه تمشک و توت فرنگی مجتمع می‌باشند. میوه حقیقی تمشک از تجمع شفتکها میوه های حقیقی توت فرنگی روی نهنج گوشتی گنبدی شکل حاصل می‌شوند. میوه‌ها، از نظر نیاز های دمایی، به دو دسته تقسیم می‌شوند: میوه های مناطق معتدله و میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری. میوه های مناطق معتدله، همگی خزان دار بوده، برای رشد دوباره احتیاج به یک دوره سرمای زمستانه دارند تا از حالت خفتگی بیرون آیند. میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری ممکن است همیشه خزان دار باشند و بیشتر در مناطق گرم و نیمه گرم دنیا می‌رویند، و آن‌هایی که از این گروه خزان دار هستند به سرمای بسیار کمی نیاز دارند.
