مقاله مدیریت انعطاف پذیر
سيستم مدیریت انعطاف پذير، طي چند دهه اخير ، توجه قابل ملاحظه اي را، به خود اختصاص داده است .ازاين‌رو تعداد زيادي از مطالب منتشر شده، پيرامون اين موضوع است. اين نوشته ها، بيان مي‌دارند كه سيستم توليد انعطاف پذير، يك سيستم توليدي تمام خودكار شامل ماشين هاي حمل و نقل خودكار و نگهداري مواد است كه تحت يك سيستم كنترل كامپيوتري جامع، با يكديگر كار مي كنند. اينمن در1991، اوانس و هادوك در 1992 درچندين مطالعه ، به بررسي مزيت هاي اجراي اين سيستم ها پرداختند .نتيجه مشترك تمامي اين مطالعات اين است كه اجراي موفقيت آميز سيستم توليد انعطاف پذير مزيتهاي متعددي مانند كاهش هزينه هاي نيروي كار، افزايش انعطاف پذيري و تنوع محصول ، بهبود بهره‌وري ، بهبود پاسخگوئي و افزايش راندمان ماشين آلات را بهمراه خواهد داشت. شركتهاي زيادي اين سيستم ها را مستقر و چنين مزيت‌هايي را كسب كرده اند. هرچند ، بسياري ديگر ازآنها شكست خورده اند زيرا اجراي موفقيت آميز آن، نيازمند عمليات موثر است. سيستم‌هاي توليد انعطاف پذير فوق‌العاده سرمايه بر هستند و استقرار آن ممكن است چندين سال به‌طول انجامد. بعضي از مطالعات ، مسائل مطرح در اجرا و استقرار موفقيت آميز سيستم توليد انعطاف پذير را بررسي نموده‌اند. براساس اين مطالعات، تعهد مديريت، مشاركت كاركنان، تغييرات تكنولوژي و الزامات سازماني از مسائل حياتي در اجراي موفقيت آميز سيستم توليد انعطاف‌پذير مي‌باشند. تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي ، يكي از روشهاي مورد استفاده در تعيين اهميت نسبي مجموعه‌اي از معيارها يا گزينه ها است و به‌منظور حل مسائل پيچيده چند معياري طراحي مي‌شود.
پيش از اين ، اين تكنيك در ارزيابي تكنولوژي‌هاي پيشرفته توسط سوئي يوشي در 1995 ، سان و تابو كنون در 1994 مورد استفاده قرا گرفته است.
در اين مطالعه ، كاربرد كاملاً جامع از تكنيك فرايند سلسله مراتبي، در يك مورد واقعي براي ارزيابي سيستم مدیریت انعطاف‌پذير با تحليل حساسيت نتايج ، ارائه مي‌شود. مقصود اين مقاله اين است كه آيا شركت توليدكننده تراكتور بايد سيستم توليد انعطاف‌پذير، را در تمام كارخانه بااستفاده از نتايج تكنيك فرايند سلسله مراتبي در تصميم‌گيري، اجرا نمايد يا نه؟ اين مقاله در شش بخش ارائه مي شود: بخش اول و دوم: تحقيق در كارخانه انجام شد و سپس متغيرهاي اثرگذار بر تصميم شناسائي شدند. بخش سوم: معرفي تكنيك فرايند سلسله مراتبي و كاربرد آن دركارخانه ارائه مي گردد. از سوي ديگر در بخش چهارم و پنجم: تحليل حساسيت و كاربرد آن براي سنجش قابليت اطمينان نتايج حاصل از تكنيك فرايند سلسله مراتبي ارائه مي شود و نهايتاً نتيجه نهايي از تحليل حساسيت و قلمرو آتي جهت تحقيق بيشتر ارائه مي شود.
متدولوژي تحقيق
كارخانه تي تي ام(TTM) در سال 1984 به‌عنوان توليد كننده تراكتور در آنكارا، تاسيس شد. شركت در 6 سال گذشته، حدود صد ميليون دلار در دستيابي به تكنولوژي‌هاي روز مانند كنترل عددي كامپيوتري، طراحي به كمك كامپيوتر و سيستم هاي توليد انعطاف‌پذير سرمايه‌گذاري نموده است. تي تي ام، جزء معدود شركتهايي در تركيه است، كه اخيرا سيســتم توليد انعطاف‌پذير را بــــــه‌طور بخشي اجرا مي كند .اكنون ، تي تي ام اجراي اين سيستم را در كل كارخانه مدنظر قرار داده است. گرچه با اجراي سيستم توليد انعطاف‌پذير به‌طور بخشي در شركت ، مزيتهاي متعددي مانند كاهش زمان راه اندازي، افزايش رضايتمندي مشتري ، افزايش انعطاف پذيري و … حاصل شد اما، در مدت اجراي آن مشكلات عديده‌اي نيز وجود داشت. بنابراين مديــريت تي تي ام مي‌خواست، بداند كه آيا آنها بايد سيستم توليد انعطاف پذير را در كل كارخانه اجرا كنند يا نه؟ تكنيك فرايند سلسله مراتبي را به‌منظور ارائه يك روش سيستماتيك براي حل مساله پيشنهاد شد با مديران شركت جهت انتخاب بهترين گزينه، چندين ساعت ملاقات شد. تيمي از تصميم گيرندگان شركت شامل، مدير كنترل كيفيت، مدير توليد، مدير عمليات، مدير خريد، مدير فروش و مدير كارخانه تشكيل شد. در ابتدا، متدلوژي تكنيك فرايند سلسله مراتبي براي تيم تصميم‌گيري به‌وضوح تشريح شد در حالي كه، تيم تصميم‌گيري با اين تكنيك آشنا نبود.
سپس مدل فرمولي و معيارها تعيين شدند. ابتداً 39 معيار شناسائي شد. هرچند ، بعد از ارزيابي هاي بيشتر تيم تصميم‌گيري، تعداد معيارها به 28 معيار كاهش يافت و تعدادي از آنها حذف شدند. همچنين دو گزينه شناسايي شدند:
1) اجراي سيستم توليد انعطاف پذير 2) عدم اجراي سيستم توليد انعطاف پذير
بعد از تعيين معيارها ، مقايسه‌هاي زوجي ميان تمامي تركيبات معيارها، معيارهاي فرعي و آلترناتيوها ، توسط تيم تصميم‌گيري انجام شد.چون مدل تصميم ، اجراي سيستم توليد انعطاف پذير در كل كارخانه را مد نظر قرار مي دهد ، معيارها براساس تجربه تصميم گيرندگان در اجراي سيستم توليد انعطاف پذير به‌طور بخشي تعيين شدند.از اين‌رو معيارهاي ارائه شده در جدول1 براي ارزيابي تصميم ، شناسايي و استفاده شدند.
فرايند تحليل سلسله مراتبي
تكنيك فرايند سلسله مراتبي بر اساس توانايي ذاتي انسان ، در برآورد هاي ذهني مسائل خرد ، بنا شده است. اين تكنيك، تصميم‌گيري را از طريق سازماندهي احساسات، ادراكات ، برآوردها ، قضاوتها تسهيل مي نمايد و نيروهاي اثرگذار بر تصميم را شناسائي مي كند. معمولا مدل فرايند سلسله مراتبي ، با استفاده از نرم افزار اكسپرت چويس(EXPERT CHOICE) اجر ا مي‌شود. اين نرم افزار در تصميمات و پروژه‌هاي برنامه‌ريزي در بيش از بيست كشور بكار گرفته شده است.
مراحل سه گانه تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي
متدلوژي اين تكنيك ، در كتاب توماس. ال ساعتي (tomas. Al saaty) به‌طوركامل تشريح شده است. (محققان براي مطالعه بيشتردر مورد اين تكنيك مي توانند به كتاب ؛ تصميم سازي براي مديران؛ ترجمه : دكتر توفيق، انتشارات ، سازمان مديريت صنعتي . سال 1378 مراجعه نمايند.)
سازمان دهي سلسله مراتب
اجزاي مرتبط با هم را گروه بندي، نماييد و آنها را در يك نظام سلسله مراتبي طوري تنظيم كنيد، كه وابستگي اجزا يا گروه ها را منعكس نمايد. روش فرايند سلسله مراتبي شامل سازمان دهي مسئله در يك نظام سلسله مراتبي به‌منظور دستيابي به اهداف بيان شده در مساله است.
انجام مقايسه‌هاي زوجي ميان عناصر و گزينه هاي تصميم
ماتريس مقايسه‌هاي زوجي را براي هر عنصرتشكيل دهيد ، ورودي هاي ماتريس ، اهميت يك عنصر را نسبت به عنصر ديگر نشان مي دهد. عناصر، در هر سطح سلسله مراتب با در نظرگرفتن عنصر سطح بالاتر، با استفاده از مقياس ارجحيت ، ارزش گذاري شوند.اين ارزشها را به‌منظور تعيين اولويت بندي عناصر نسبت به يكديگر در هر سطح سلسله مراتب استفاده نماييد. مقياس استفاده شده براي مقايسه‌هاي زوجي در اين تكنيك ، تصميم گيرنده را قادر مي سازد كه تجربه و دانش را ادغام كند و برتري هاي يك عنصر را بر عنصر ديگر بر اساس معيار نشان دهد. تصميم گيرنده مي تواند ترجيحاتش را ميان هر زوج عنصر به‌طور كلامي مثل اهميت برابر يا عدم ترجيح، نسبتا مهمتر، مهمتر، خيلي مهمتر و بي نهايت مهمتر بيان دارد.سپس اين ترجيحات توصيفي به ارزشهاي عددي بترتيب 1،3،5،7،9 تبديل خواهند شد. اعداد 2،4،6و8 به‌عنوان ارزشهاي واسطه هاي ميان ترجيحات فوق خواهند بود.
تركيب نتايج
به‌منظور تعيين اولويت كلي هر گزينه، اين اولويتها را تركيب وگزينه با اولويت برتر را انتخاب كنيد.
كاربرد تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي در تي تي ام
در اين بخش ، استفاده از تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي به منظور ارزيابي اولويت اجراي سيستم توليد انعطاف پذير در مقابل عدم اجراي آن در تي تي ام ، به‌طور خلاصه بيان مي شود. گام اول در استفاده كردن از تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي براي مدل‌سازي يك مساله تصميم، ساختن سلسله مراتب است. هدف مدل ما اين بود كه آيا تي تي ام بايد سيستم توليد انعطاف پذير را در كل كارخانه اجرا كند ؟ ما اين هدف را در بالاترين سطح سلسله مراتب قرار داديم. نمودارسلسله مراتب با قراردادن معيارهاي عمومي ( اساسي) در سطح دوم، معيارهاي فرعي در سطح سوم، سومين معيار هاي فرعي در سطح چهارم و گزينه‌ها در پائين‌ترين سطح يعني سطح پنجم ترسيم شد. در ادامه تقسيم‌بندي سلسله مراتب به تفكيك ارائه مي شود:
سطح دوم شامل چهار معيار عمده بود:
-1 مزيتها
2- فرصتها
3 - ريسكها
4- معايب
مزيت مشتري و مزيت شركت را در سطح سوم زير معيار مزيتها قرار داديم. هركدام از آنها، به تقسيم بندي هاي بيشتر در سطح چهارم نياز داشتند. مزيت مشتري به چهار معيار فرعي تقسيم شد:
-1 بهبود كيفيت 2- تحويل سريع تر 3- تنوع محصول 4- رضايتمندي
مزيت شركت نيز به ، نه معيار فرعي تقسيم شد:
-1 زمان راه اندازي 2- نرخ از كار افتادگي 3- زمان توليد 4- هزينه نيروي كار 5- تعداد اپراتورها 6- تعداد عمليات 7- ابزار آلات ماشين 8- بهره وري 9- كارايي ماشين
همچنين ، سود آوري و قدرت رقابتي بلندمدت را در زير معيار فرصت ها در سومين سطح سلسله مراتب قرار داديم.
هفت معيار فرعي براي ريسك ها ، در سومين سطح در نظر گرفته شدند . اينها شامل :
-1 تعهد مديريت عالي 2- آموزش كاركنان 3- شرايط بي ثبات 4- مشاركت كاركنان 5- اطمينان پذيري تحويل 6- در دسترس بودن مواد 7- تاخيرات در كل فرايند توليد
تيم تصميم‌گيري، معيار معايب را به شش معيار فرعي تقسيم نمودند :
1- هزينه اوليه زياد 2- لزوم توسعه مدل‌هاي خاص شركت 3-الزامات مكان (فضا) 4- طولاني بودن مدت اجرا 5-الزامات نيروي كار 6-كنترل كامپيوتر مركزي.
تيم تصميم‌گيري دو گزينه مورد نظر (اجراي سيستم توليد انعطاف پذير و عدم اجراي آن ) را در پائين ترين سطح سلسله مراتب در سطح پنجم قرار دادند. شكل 1 سلسله مراتب مدل تصميم‌گيري سيستم توليدي را نشان مي دهد.
انجام مقايسه‌هاي زوجي
مقايسه‌هاي زوجي به‌طورسيستماتيك براي تمامي تركيبات معيارها، معيار هاي فرعي، سومين معيار هاي فرعي و گزينه‌ها انجام شد. تيم تصميم‌گيري معيارها و معيار هاي فرعي را براساس عنصر سطح بالاتر(مادر) با يكديگر مقايسه كرد. ابتدا قضاوتها را براي چهار معيار اصلي در سطح دوم ثبت مي‌شود. در طول تحقيق، اين نكته به‌دست آمد كه معيار مزيتها، مهمترين عامل در اجراي سيستم توليد انعطاف پذير با اولويت 328/0 و معيار معايب، عامل مهم ديگر با اولويت 248/0 است. شكل 2 ماتريس مقايسه‌هاي زوجي را براي معيارهاي اصلي در سطح دوم سلسله مراتب را نشان مي دهد.
بعد از انجام مقايسه‌هاي زوجي، تيم ارزيابي، معيارهاي اصلي ، معيارهاي فرعي را و سومين معيار هاي فرعي ارزيابي كردند. به عنوان مثال: بر اساس معيار مزيت مشتري، رضايتمندي مشتري بالاترين اولويت با وزن 436/. و بعد از آن بهبود كيفيت با وزن 247/.، تنوع محصول159/0 و تحويل سريع وزن 159/0 را كسب نمودند.
در نهايت هر دو گزينه با در نظر گرفتن هر معيار مقايسه شد. در مقايسه دو گزينه، از تيم تصميم‌گيري خواسته شد تا با در نظر گرفتن معيارهاي اصلي در سطح دوم، معيار هاي فرعي در سطح سوم و سومين معيارهاي فرعي در سطح چهارم ، اهميت و ارجحيت آنها را تعيين نمايند. براي مثال ، تيم ارزيابي ماتريس مقايسات زوجي را براي معيار فرعي قدرت رقابتي (كه در زير فرصتها قرار دارد) ،تهيه كردند كه درآن گزينه 1 (اجراي سيستم توليد انعطاف پذير) به گزينه2 ( عدم اجراي سيستم توليد انعطاف‌پذير) ترجيح داده مي‌شود
تركيب نتايج
پس ازتعيين اولويتهاي ناحيه‌اي براي معيار ها و گزينه ها از طريق مقايسات زوجي ، اولويت نهايي گزينه ها همانطور كه در شكل 4 نشان داده مي شود ، محاسبه شد. گزينه 1 با ارجحيت 6/54 درصد برترين رتبه را به خود اختصاص داد كه نشان مي‌دهد شركت بايد سيستم توليد انعطاف پذير را در كل كارخانه اجرا نمايد.
تجزيه و تحليل حساسيت
مجموعه تحليلهاي حساسيت به‌منظور بررسي اثر تغييرات در وزن معيارها (ارجحيت) بر رتبه بندي گزينه ها انجام شد.جهت بررسي چگونگي واقع گرايانه بودن نتايج نهائي ، اين تحليل توسط نرم افزار اكسپرت چويس صورت پذيرفت. با بررسي اثر تغيير اهميت (وزن ) چهار معيار اصلي را بر نتايج نهائي مشخص شد كه رتبه بندي گزينه ها به تغييرات در اهميت معيار مزيتها حساس نيستند. درحالي كه نسبت به تغييرات در معيار ريسك ها و معايب كاملاً حساس و نسبت به تغييرات در معيار فرصتها كمي حساس هستند.با افزايش اهميت معيار مزيتها به 0.623، رتبه بندي نهائي گزينه ها بدون تغيير باقي ماند. هنگامي كه اهميت معيار معايب از 0.248به0.461 افزايش داده شد ، گزينه 2 بهترين انتخاب شد. همين‌طور با افزايش اهميت نسبي معيار ريسك ها به 0.438، عيناً گزينه 2، بهترين انتخاب شد. در چهارمين سناريو فقط هنگامي گزينه 2 بهترين انتخاب شدكه اهميت معيار فرصتها از 0.207 به 0.567 افزايش يافت.
تحليل حساسيت نشان مي دهد، زماني كه اهميت معيارهاي اصلي پنج درصد افزايش و كاهش مي يابند در تمامي تركيبات ممكن، رتبه بندي گزينه‌ها بدون تغيير باقي مي ماند. در اين شــــرايط تي تي ام بايد اجراي سيستم توليد انعطاف پذير را به‌عنوان بهترين گزينه انتخاب نمايد.
نتيجه
در حالي كه سيستم هاي مدیریت انعطاف‌پذير به‌شدت سرمايه بر و استقرار آنها چندين سال به‌طول مي انجامد، شركتهاي معدودي در تركيه براي استقرار آن تلاش نموده اند. تي تي ام يكي از معدود شركتهايي است كه موفق به اجراي اين سيستم به‌طور بخشي شده است . دراين مطالعه، تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي را به‌منظور راهنمايي و كمك به مديريت شركت كه قصد داشتند در مورد اجراي سيستم هاي توليد انعطاف پذير در كل كارخانه تصميم بگيرند، پيشنهاد شد. مهمترين عوامل شناسائي و اثر آنها را بر هدف مدل تصميم گيري تعيين شد. سرمايه گذاري در سيستم هاي توليد انعطاف پذير، يك تصميم پيچيده است كه معيارهاي متعددي در آن سهيم هستند. با كمك تكنيك فرايند تحليل سلسله مراتبي مي‌سازد، 28 معيار كمي و كيفي را در ارزيابي سيستم توليد انعطاف پذير، يكپارچه شد. در نهايت نتيجه آن شد كه اجراي سيستم‌هاي توليد انعطاف پذير، بهترين گزينه با وزن 0.546 است. همانطور كه انتظار مي‌رفت اين گزينه به‌طور قاطعانه بهترين تصميم نشد. دليل اين امر آن است كه ، با وجود اينكه مزيتها و فرصتهاي بيشماري از اجراي سيستم توليد انعطاف‌پذيرحاصل مي شود، در اينجا ريسكها و معايب متعددي نيز وجود دارند.
