مقاله ویراستار چگونه آدمی است و چه می کند؟
با توجه به رشد روزافزون علم و آموزشهای کوتاه مدت، مرکز توسعه آموزشهای مجازی پارس با هدف بالا بردن سطح علمی و کمک به تحقق این امر مقاله ویراستار چگونه آدمی است و چه می کند؟ را طراحی و در دسترس علاقمندان قرار داده است .
ویراستار چگونه آدمی است و چه می کند؟
ویراستار با کلمات سر و کار دارد، و هر جا کلماتی نوشته و منتشر می شود دست او در کار است.
ویراستار چه می کند؟
ویراستار کلمات شخص دیگری را، که محتمل است رغبت ویژه ای به آن نداشته باشد، در اختیار می گیرد و به تصحیح (یا بهبود) آن کلمات، که کاری است دشوار و طولانی، مبادرت می ورزد. ویراستار ممکن است متنی را که دارد ویرایش می کند دوست داشته باشد یا دوست نداشته باشد، تأیید کند یا نکند، ممکن است آن را بکل چیز غلطی بپندارد، یا مهملی که به زحمت نیرزد، یا حتی آن را کتاب ضاله ای بداند. مع هذا وظیفه او ایجاب می کند که کیفیتش را بهتر کند.
هر ویراستاری گاه گرفتار متون بد شده است (گفتن ندارد که او از بهر معیشت کار می کند.) متن بی ارزش به محض آنکه منتشر گردد چند و چون خود را بروز می دهد، یا شاید معلوم شود که نظر ویراستار غلط بوده است. به هر حال، غالباً متون ارزشمندی در اختیار ویراستار قرار می گیرد و او شادمانه زحمت می کشد تا آن متون به جهانیان عرضه شود.
گمنامی یا از خود گذشتگی ویراستاران اصل رایج پذیرفته شده ای است. ویراستار دایه ای است که سهم عمده ای در پرورش کودکانی دارد که فرزند شخص دیگری به شمار می روند. او گاه تمایل پیدا می کند که سهمش شناخته گردد و گاه ترجیح می دهد که گمنام بماند.
این توصیف مجرد از شغل ویراستار جنبه ای اساسی از زندگی حرفه ای او را آشکار می سازد: دستاوردها معمولاً به نام شخص دیگری ثبت می شود. از این لحاظ، فرآیند ویرایش حتی می تواند معمایی اخلاقی به وجود بیاورد. فرض کنید متن دستنوشت کتابی به ناشر عرضه می گردد که حاوی اندیشه جاذبی است، بموقع است، و احتمالاً خوانندگان فراوانی خواهد داشت. ولی نویسنده این کتاب قریحه ادبی چندانی ندارد. غالباً آنچه می گوید همان نیست که می خواسته است بگوید، و اندیشه ها را بی نوازه بیان می کند. متن دستنوشت پذیرفته می شود و ناشر، با موافقت نویسنده، ویراستاری را انتخاب می کند تا به ویرایش بپردازد: به تقریب هر جمله ای را بازنویسد، ترتیب فصول را تغییر دهد، مکررات را حذف کند، و به هر جا که لازم بود عبارت وصل کننده ای یا پاراگراف آغازگری بیفزاید. نگین اندیشه حالا در کلاف مناسبی جای گرفته است. نویسنده، در پیشگفتار کتاب، بزرگوارانه از کارمندان ناشر تشکر می کند و چه بسا که نام ویراستار را ذکر کند و بگوید بسیاری از اصلاحات مدیون اوست (ولی واضح است که تمام نقایص کتاب پیشگفتار چنین می گوید فقط ناشی از خطای نویسنده است.) آیا عرضه کتاب به عنوان اثر نویسنده اش اخلاقاً موجه است؟ آخر به نویسنده کتاب کمک فراوانی شده است.
ما که اهل حرفه ویرایشیم معمولاً می گوییم بگذار چنین باشد. بسیاری از نویسندگان نیازمند کمکند، و بیشتر ناشران آماده فراهم آوردن وسیله این کمک. در نتیجه، جامعه ذره ای نور معرفت کسب کنند.
چنین شخصی که فرزند دیگری را می پرورد، پشت صحنه به کار می پردازد، و موتور شهرت سایران را روغنکاری می کند، چگونه آدمی است؟ این شخص، این ویراستار، مثل میلیونها کارگر دیگر است که اتومبیل می سازند، معدن حفر می کنند، به کار حسابداری مشغولند، به نظافت ساختمانها می پردازند، یا خطابه های رئیس جمهور و شوخیهای کمدینها را می نویسند. همه اینان به دیگران کمک می کنند و در برابر خدماتی که انجام می دهند مزد دریافت می دارند.
ویراستار بیش از هر چیز دیگر باید باریک بین باشد و دلسوزی کند. منظور این نیست که سایر کارگران ملزم نیستند که دلسوزی کنند، کار آنان نیز دلسوزیهای خاصی می طلبد. در حوزه نگارش، ویراستار باید به صحت بیان، به انتظام مطالب، به فصاحت، و به منطق توجه دقیق مبذول دارد. ویراستاران چه نفرتی دارند از مغالطه ها و مجادله های عوامفریب، ایهامها و مبهم اندیشیها، ناهمسازیها و فصول نامتناسب، زبان حرفه ای، زبان زرگری، و زبان اداره جاتی. آنان معتقدند که ویرگول و نقطه معنا دارند و به املای صحیح کلمات اهمیت می دهند. ویراستار شاد می شود از اینکه به دیگران کمک می کند. او نیروی ظریفی در اختیار دارد که در خدمت هر کسی قرار می گیرد که طالب آن است. به علاوه، والدین کودک معمولاً در برابر خدماتی که به فرزندشان می شود از دایه سپاسگزارند. بهترین نویسندگان نیز نسبت به ویراستاران خوب خود حق شناسند. و این همان چیزی است که به ویراستار انگیزش معنوی و رضایت عاطفی می بخشد.
بنابر آنچه گفته شد، شعار ویراستار این است: «من دلسوزی می کنم» نسبت به کلمه ها و جمله ها و پاراگرافها در مقاله ها و جزوه ها و کتابهایی که در دست ویرایش هستند. وظیفه ویراستار حکم می کند که بکوشد نثر این مقاله ها و جزوه ها و کتابها برای خوانندگان مفهوم باشد: تفهیم و تفاهم. این هدف کوچکی در زندگی نیست.
از این لحاظ بخردانه می نماید که ویراستار اشتیاق فعالی نسبت به اندیشه هایی داشته باشد که با آنها سر و کار دارد. ویراستار خوب می کوشد که به اندیشه مبهمی وضوح دهد و اندیشه درخشانی را تلألو بخشد.
چرا ویرایش لازم است؟
ویرایش بر هزینه های نشر می افزاید و طبعاً قیمت کتاب را بالا می برد. لاجرم این سوالها پیش می آید: چرا ویرایش لازم است؟ هزینه های چاپ اجتناب ناپذیر است، ولی آیا نمی توان از هزینه های ویرایش کاست یا بکلی آنها را حذف کرد؟ بهبود کیفی متن از لحاظ فروش، حیثیت ناشر، و نفع عامه چه مزایایی در بر دارد؟
ویراستاران به سهولت می توانند اثبات کنند که خدمت آنان کتابها را بهتر می کند، غلطهای دستوریشان را تصحیح می کند، فصیح تر و خواندنی ترشان می کند، و از زواید نامربوط مبرایشان می سازد. البته بیشتر ناشران رهنمودهایی در اختیار ویراستاران خود قرار می دهند تا آنان بدانند با توجه به فروش احتمالی هر کتابی ویرایش آن تا چه حد مقدور و مقرون به صرفه است. هر چه فروش احتمالی بیشتر باشد، پول بیشتر برای ویرایش در نظر گرفته می شود، البته به شرطی که ویرایش میزان فروش را افزایش دهد. ناشر وقتی سود بیشتری به دست می آورد که کتاب بالقوه پرفروشی به ویرایش اندکی نیاز داشته باشد. گاه نیز ممکن است کتاب پژوهشی ارزشمندی به ناشر پیشنهاد گردد که ویرایش مفصلی بطلبد ولی فروش چندانی نداشته باشد. در این صورت، چاره ای نیست جز توسل به سنجش شتابزده. ویراستار حالا باید متن را به مرحله حروفچینی برساند، بی آنکه مته به خشخاش بگذارد که وقتگیر است و پول خوار. (این گونه ویرایش لزوماً آسانترین نوع ویرایش نیست، چون به هر حال همه مطالب سنجیده می شود.) در سازمانهای انتشاراتی گاه حد ویرایش را به حداقل، معمولی و حداکثر درجه بندی می کنند.
ویراستاران، ضمن رعایت این قیود عملی، می کوشند تا کیفیت کتابها را پیش از چاپ بهتر کنند.
چه کسی منتفع می شود؟
اولین کسی که منتفع می شود ناشر است. هیچ ناشری دوست ندارد در کتابهایش غلطهای املایی یا دستوری یافت شود، یا منتقدان عبارتها یا اندیشه های نامفهوم در آنها بیابند و نقل کنند. این نقایص به حیثیت ناشر لطمه می زند. بنابراین، سازمانهای انتشارتی با بهره گیری از کار ویراستاران حیثیت خود را محفوظ می دارند.
لغزشها و کوتاهیهای نویسندگان نیز جبران می شود و در نتیجه، از یک سو شهرت و حیثیت آنان فزونی می گیرد و از سوی دیگر در فرآیند ویرایش نکاتی می آموزند که کتاب بعدیشان را بهتر می کند. (من این را به چشم دیده ام.)
خوانندگان نیز خوشحال می شوند از اینکه غلطهای املایی حواسشان را به خود معطوف نمی دارد یا ابهامها گیجشان نمی کند و برعکس، از تعبیرهای لطیف و اندیشه های درخشان محظوظ می شوند.
سرانجام، بهره ویراستاران نیز این است که درک کرده اند چگونه کتاب بدی خوب شده است، کتاب خوبی خوبتر شده است، و کتاب بسیار خوبی خوبترین شده است. این ادراک به آنان احساس دلپذیری می بخشد: حرفه ویراستاری بی اجر نیست بلکه خیر و برکات خاص خود را دارد. این است پاسخ پرسشی که فوقاً مطرح گردید.
کتاب متعلق به کیست؟
ویراستاری که ساعتهای بسیاری را، در طول یک ماه یا بیشتر، صرف ویرایش یک کتاب می کند خواه ناخواه علاقه مالکانه ای نسبت به آن پیدا می کند. وظیفه ویراستار این است که هر خطایی را بیابد؛ توجه کند که فی المثل نام ژرژ کلمانسو (Georges Clemenceau) غلط ضبط شده است؛ که قرنی که چارلز داروین (Charles Darwin) در آن می زیسته است نادرست ذکر شده است؛ در بحثی راجع به دی. اچ. لارنس (D. H. Lawrence) هیچ اشاره ای به مسئله جنسیت نشده است؛ که در زمینه کنترل موالید تعمیم نتایجی که فقط با تکیه بر شش نمونه به دست آمده بیش از حد جسورانه است. ویراستار که با چنین مسئولیتهایی روبرو است گرایش پیدا می کند به اینکه کتاب را مال خود بداند. ولی کتاب به راستی متعلق به کیست؟
کتاب تا حدی به ناشر تعلق دارد زیرا او پول لازم برای ویرایش و چاپ و انتشار آن را فراهم آورده است و حیثیت و سرمایه اش را بدان وابسته کرده است. مع هذا، کتاب فرزند معنوی نویسنده است؛ بی وجود او کتابی نیز موجود نبود. ملاحظه می کنید که وابستگی دو سویه ای وجود دارد. با این همه می توان مشخص ساخت که چه متعلق به که است.
ویراستار باید به خاطر داشته باشد که نام نویسنده روی جلد و صفحه عنوان کتاب چاپ می شود و اوست که جوابگوی مطالبی است که در صفحات بعد درج شده است. لاجرم، کتاب به نویسنده تعلق دارد. نویسنده مسئول کتاب است جز در چند مورد در بعضی زمینه های قانونی مهم و در بیشتر تصمیمهای مربوط به تولید کتاب که در حوزه مسئولیتها و اختیارات ناشر قرار دارد.
ناشر و ویراستار که کارگزار اوست قانوناً و عملاً موظف است که مواظب افتراها و نیش زدنهای احتمالی باشد. گرچه نویسنده در قرارداد نشر کتاب به ناشر تضمین می دهد که کتاب حاوی هیچ مطلب افتراآمیزی نیست، در صورتی که شخصی نسبت به خود هر نوع افترایی در کتاب بیابد هم علیه نویسنده اقامه دعوی می کند و همه علیه ناشر. این است که ویراستار باید به منزله چشم ناشر عمل کند و مواظب مطالب احتمالی توهین آمیز و عالمانه و عامدانه لطمه زننده به حیثیت زندگان یا مردگانی باشد که خود یا بازماندگانشان بتوانند کار را به دادگاه بکشانند.
مسئله افترا به ندرت در انتشارات دانشگاهی پیش می آید، ولی در صورتی که پیش بیاید جنبه وخیمی پیدا می کند. کتاب خوبی راجع به کمونیستهای پیش از جنگ جهانی دوم در ایالات متحده امریکا به ناچار کنار گذاشته شد زیرا نویسنده راضی نبود نام اشخاصی را که «صورتی» (از لحاظ گرایشهای سیاسی و اجتماعی، معتدلتر از «سرخ») خوانده بودشان حذف کند. ویراستار معتقد بود که متصف کردن اشخاص به چنین صفتی می تواند مسئله ساز باشد، و حقوقدانی که از سوی ناشر مأموریت یافته بود متن دستنوشت را بررسی کند اعلام نمود که اشخاص مزبور می توانند ناشر و نویسنده را به اتهام افترا به دادگاه بکشانند و محتملاً با توجه به روحیه مرافعه جویشان چنین نیز می کردند زیرا برچسب «صورتی» به شهرت آنان لطمه می زد. هزینه ای که باید صرف می شد تا اثبات گردد این مطالب صحیح است (دفاع مرسوم در برابر اتهام) و اضطرابی که به دلیل این مرافعه گریبان ناشر را می گرفت چیزی نبود که یک سازمان انتشاراتی دانشگاهی قادر به تحمل آن باشد گرچه شاید بدین ترتیب قدمی به سود حقیقت و عدالت برداشته می شد.
آنچه من نیش زدن می خوانمش به اندازه افترا مسئله ساز نیست. نیش زدن اتهامی نیست که بتوان آن را به دادگاه کشاند. ولی این امر می تواند بخش قابل توجهی از خوانندگان بالقوه را بیزار کند و نسبت به نویسنده تا آن حد بدگمان سازد که از خیر کتاب بگذرند و به نویسنده و ناشر خرده بگیرند که چرا کتابشان حاوی مطالب غیرعادلانه است.
در مجموعه ای از مقالات به قلم نویسندگان مختلف که قرار بود به صورت یک کتاب منتشر شود، نویسنده ای که خود از پیروان پروپاقرص کلیسای انگلیس بود گوشه ای به کاتولیکها زده بود. من پیشنهاد کردم این تعریض حذف شود زیرا ربط چندانی به بحث او نداشت (به واقع انحرافی بود از آن) و ممکن بود بعضی از خوانندگان علاقه مند به نظریه او را برماند. البته در اینکه او تمایلات مذهبی خود را بیان کند حرفی نبود، ولی در نوشته ای که قرار است چاپ شود چه بهتر که شخص اهل تساهل باشد. نویسنده مزبور سخت سری به خرج داد. هنگامی که منتقدی درست به همین جمله ایراد گرفت، و بدین بهانه ضربه ای کاری به کل کتاب وارد ساخت، من دریافتم که می باید بیشتر می کوشیدم تا نویسنده را وادار به حذف آن جمله سازم حتی اگر لازم می بود چند ضربه خفیف حواله او کنم.
خودپرستی مردانه در بسیاری از خوانندگان بالقوه نفرت ایجاد می کند. نویسنده ای که دوست دارد به مردی خود بنازد می تواند هر جا که دلش خواست این کار را بکند، ولی بسیار اتفاق می افتد که نویسندگان ندانسته مرتکب خطاهایی می شوند که مرده ریگ نگرشهای منسوخ است. مثلاً می نویسند: «راننده اتوبوس مدرسه، مثل چه بسیار از زنان دیگر، راننده ماهری نبود و نتوانست جلوی تصادف را بگیرد.» وقتی به چنین جمله ای برمی خوری، ای ویراستار، دقت کن تا همه واقعیتهای تلخ حادثه همان گونه که بوده است بیان شود ولی پای بقیه زنان جهان را از این داستان بیرون بکش.
علی رغم حسن نیت و تلاش همه جانبه بسیار، هنوز سیاه با سفید در تقابل است، سفید با سیاه در تقابل است و نابردباریهای غم انگیز ادامه دارد. پیش فرضهای کم پیدا پابرجاست. ویراستار اگر این مسئله را همواره پیش چشم داشته باشد و نویسنده را نسبت به آن هشیار سازد، وظیفه اش را بهتر انجام خواهد داد. هرگاه نویسنده ای چنین جمله ای می نویسند: «سیاهان هائیتی پیشنهادهای خیرخواهانه جامعه شناسان امریکایی را به جا نیاوردند»، ذکر اینکه هائیتیان سیاهند بی مورد است. پس، ای ویراستار، این اشاره به «سیاه» بودن هائیتیان را حذف کن تا از آنان همان گونه نام برده شود که از جامعه شناسان امریکایی سفید نام برده شده است. البته گاهی زمینه بحث می طلبد، و بنابراین مانعی ندارد، که به سیاه بودن هائیتیان اشاره شود.
این قبیل نیش زدنها را می توان نابردباری خواند و از آنجا که ترویج بردباری چندان در قلمرو وظایف ویراستار نمی گنجد، این سوال پیش می آید که اصلاً چرا آن را مطرح کرده ایم؟
ویراستار، درست همانگونه که از نویسنده انتظار می رود، خوانندگان مقاله یا کتابی را که در دست ویرایش دراد همواره باید پیش چشم داشته باشد. در این صورت، آنان را بیهوده آزرده یا بیزار نمی کند. البته وقتی نگرش نابردبارانه جزئی از روح کتاب است باید آن را دست نخورده نگهداشت تا خوانندگان به سمت گیری نویسنده پی ببرند. ولی سیخ زدنهای بیجا، به ویژه در نوشته های پژوهشی، لکه هایی به جا می گذارد که پاک کردنشان یکی از وظایف ویراستار است.
با این پیشنهادها نمی خواهم بگویم که گرگ را به لباس گوسفند درآوریم. نباید به نویسندگان توصیه کرد که دیدگاهشان را پوشیده بدارند، بلکه برعکس، آنان را باید یاری داد تا موضع شخصی یا سمت گیریشان را به روشنی بیان کنند. گاه آنان عشقشان می کشد که حامیان دیدگاه مخالف را با ضربه های چپ و راست و کوتاه و بلند از پا بیندازند. این نمایش بدی نیست. چیزی که ویراستار حذف می کند عبارات لطمه زننده بی ربط و بیجایی است که خواننده را بیهوده منزجر می کند. نمی دانید چقدر از این نوع عبارات در متون دستنوشت یافت می شود.
در تمام این موارد از ویراستاران انتظار می رود که حضور ذهن به خرج دهند و نیروی سنجش خود را به کار بیندازند، پس عجب نیست که پس از دهها، بلکه صدها، غلطی که در یک متن می یابند و اصلاح می کنند نوعی احساس مالکیت به آنان دست می دهد.
متن کتاب، پس از اتمام و ویرایش، به بخش تولید ارسال می گردد تا آن بخش، برنامه ای جهت طراحی جلد و حروفچینی و صفحه آرایی و چاپ و صحافی کتاب تنظیم کند. نویسندگان مجبور می شوند بیشتر تصمیم گیریهای مربوط به تولید کتاب را به عهده ناشر بگذارند. در قرارداد نشر کتاب، که به امضای نویسنده و ناشر می رسد، معمولاً تصریح می گردد که طرح و تولید کتاب طبق نظر و صلاحدید ناشر صورت می گیرد. این شرط بدین دلیل ضروری است که ناشر باید مقدار پول لازم برای چاپ و انتشار هر کتاب را تحت کنترل داشته باشد. مهارت طراحان مجرب سبب می شود که از این پول بیشترین بهره اخذ گردد. نویسندگان نیز بهتر است که کار را به دست این طراحان بسپارند. ولی بسیاری از نویسندگان تصوری کلی از طرح کتابشان در ذهن دارند. این تصورهای کلی چندان بد نیستند. ناشر مدبر آنها را مورد ملاحظه قرار می دهد و گاه نیز، احتمالاً به صورتی تعدیل یافته، از آنها استفاده می کند. مشکل وقتی پیش می آید که نویسنده ای مدت زمانی طولانی یک تصور کلی را در ذهن پرورانده است و در نتیجه هر گونه تغییری که در آن داده شود به نظرش توهین به مقدسات جلوه می کند درست مثل تغییر دادن نام بچه پس از نامگذاری در غسل تعمید.
گاهی که نویسنده از تصمیم طراح ناراضی است ویراستار وظیفه پیدا می کند نویسنده را قانع سازد که تصمیم طراح بجاست. نویسنده ای که نام استعاری غریبی برای کتابش انتخاب کرده بود سرسختانه اصرار می ورزید که در طرح جلد استعاره به کار نرود. بدبختانه این تمایل وقتی ابراز شد که چیزی به چاپ روکش جلد کتاب نمانده بود. گاه لازم است توضیح داده شود که روکش جلد کتاب زودتر به چاپ می رسد تا کارکنان بخش فروش بتوانند آن را حتی پیش از انتشار کتاب به عمده فروشان و کتابفروشان عرضه کنند. نویسنده معمولاً روکش جلد را (که اتفاقاً از لحاظ بازاریابی مهم تلقی می شود) پس از اتمام کار چاپ و صحافی می بیند. طراح بی خبر از نظر نویسنده در طرح جلد از استعاره «روبانهای مِه» (یعنی همان نام کتاب) استفاده کرده بود. این بود که شادی نویسنده مزبور از اینکه برای نخستین بار نسخه ای از اثرش را در دست دارد با تأسفی همراه شد که ناشی از مشاهده طرح جلد بود. در این مورد مشکل عمیقتر از طراحی بود. نام کتاب هدایت کننده نبود و طراح هنرمند چندان گناهی مرتکب نشده بود که آن جلد مِه آلود را ساخته بود زیرا نام کتاب هیچ اشاره ای به محتوای آن نداشت.
تا اینجا گفتیم ویراستار کیست، چه می کند، و چرا کارش لازم است. اکنون بگوییم چگونه می تواند در کارش توفیق یابد.
ویراستار چگونه می تواند در کارش توفیق یابد؟
موفقیت ویراستار عمدتاً منوط است به روابط شخصی. او برای آنکه بتواند کتاب را به بهترین نحوی ویرایش کند لازم است روابط خوبی با نویسنده داشته باشد. ویراستار خوب چشم از لغتنامه برمی گیرد و انسانی را مشاهده می کند که بخش مهمی از درون خود را دارد بر همگان آشکار می سازد. در زمینه این روابط، یعنی روابط ویراستار و نویسنده، چیزی در شیوه نامه ها نمی توان یافت. ولی سالها سر و کله زدن با نویسندگان و ویراستاران نوعی شیوه برخورد به من آموخته است که برایم کارساز بوده است.
پروفسور ویلیام استرانک (Professor William Strunk) داستانی راجع به ویلیام لاین فلپس (William Lyon Phelps) تعریف می کرد که از اساتید فاضل دانشگاه یل (Yale) است: یک روز صبح پروفسور فلپس بعد از خاتمه درس طبق معمول داشت در خیابانهای نیو هی ون (New Haven) قدم می زد که با پیرزن کوچک اندامی مواج شد.
پیرزن گفت: «پروفسور فلپس، سخنرانی دیشب شما عالی بود. ولی شما لابد برای اظهارنظر پیرزنی چون من پشیزی ارزش قایل نیستید.»
پروفسور فلپس مکثی کرد و کلاه از سر برداشت و سری به احترام فرود آورد و گفت: «خانم، من مرده تحسینم.»
هر انسانی تا حدی شبیه پروفسور فلپس است و با توجه به اینکه نویسندگان انسان اند، ویراستاران فرزانه به خاطر می سپارند که نویسندگان بدون شک از تحسین محظوظ می گردند و رابطه با آنان دوستانه تر خواهد بود اگر تصحیحها و تجدیدنظرها و تشکیکها با کمی تحسین همراه شود.
مجسم کنید روابط دو شخص را که نفر اول غلطهایی املایی واشتباههای دستوری و عبارتهای مبهم و تکرارهای نابجا و امثالهم را در کتاب نفر دوم بازمی نماید، و او می گوید: «شما حق دارید؛ من اشتباه کردم» (و همه پیشنهادهای اصلاحی نفر اول را می پذیرد) یا می گوید: «من حق دارم؛ شما بر خطایید» (و هیچ یک از پیشنهادهای اصلاحی او را نمی پذیرد). هر دوی این بده بستانها به دوستی آنها لطمه می زند. ولی اگر نفر اول ضمن بازنمودن خطاها و کاستیهای کتاب نفر دوم فضیلتهای آن را نیز تحسین کند دورنمای روابط آنان روشنتر خواهد شد. نویسندگان شکاک به دل خود بد نیاورند: چنین تحسینهایی بندرت دروغین یا ریاکارانه است ریاکاری پایه محکمی برای روابط خوب نیست، و ویراستاران باید رک گو و در عین حال محتاط باشند.
حتی در این صورت، گاه ویراستار قادر نیست فضیلتی در کتابی بیابد که دارد ویرایشش می کند. بعضی از متون دستنوشت بسیار آشفته یا چرند یا هم آشفته و هم چرند به نظر می رسند. ویراستار در این قبیل موارد بهتر است به خاطر بیاورد که روشهای انتخاب و حذف که پیش از اخذ تصمیم راجع به انتشار هر کتابی اعمال می شود معمولاً صحیح و منطقی است، کتابهایی که در دست چاپ اند به یقین ارزش چاپ شدن دارند، و این کتاب که به نظر او آشفته یا چرند می رسد لابد چیزکی دارد که بتوان تحسینش کرد.
فرض کنید کتابی حاوی نکات کاملاً بدیهی است و سخن از استدلالهایی به میان می آورد که مثل روز روشن است. چه چیز این کتاب را می توان تحسین کرد؟ ویراستار می تواند این طور اظهارنظر کند: «بسیاری از خوانندگان با شما هم عقیده خواهند بود. ولی آیا بهتر نیست به استدلالتان شکل تازه ای بدهید؟» فرض کنید کتابی پر از اندیشه های درهم و برهم است یعنی نویسنده به روشنی نگفته است که حرفش چیست. چه چیز این کتاب را می توان تحسین کرد؟ ویراستار می تواند این طور اظهارنظر کند: «شما به موضوع بسیار مشکلی پرداخته اید.» نویسنده این سخن را تحسینی از اثر خود تلقی خواهد کرد و لابد پیشنهادهای اصلاحی ویراستار را آسانتر خواهد پذیرفت. فرض کنید نسخه تایپ شده کتابی به دست ویراستار می رسد که نویسنده اصلاحات زیادی در آن صورت داده و حسابی ناخوانایش کرده است. بیشتر صفحات این نسخه لازم است دوباره تایپ شود. چگونه آن را تحسین کنیم؟ ویراستار می تواند این طور اظهارنظر کند: «اصلاحاتی که در نسخه تایپ شده انجام داده اید عالی است. حالا لطف کنید صفحاتی را که روی آنها بیشتر اصلاح صورت گرفته دوباره تایپ کنید.» (اگر اصلاحات بجا و لازم نیستند، ویراستار می تواند به نویسنده بگوید: «شما باید همه صفحات این نسخه را تایپ کنید، مگر اینکه از خیر اصلاحات بگذرید.»)
گاه بیهوده است اینکه ویراستار بکوشد در گفت و گوهایش با نویسنده عبارات نومایه و درخشان به کار برد. عبارات معمولی، حتی کلیشه ای، غالباً مناسب و کارساز است. مثلاً چنین جمله ای «ما بسیار علاقه مندیم که کتاب شما را چاپ کنیم»، نویسنده را خوشحال می سازد و، حقاً، ویراستار باید خوشحال باشد که کتابی جهت ویرایش در اختیار داشته باشد.
ویراستاران از ابزار کارساز تحسین به قدر ممکن بهره نمی گیرند. شیوه نامه شیکاگو دستورالعمل کاملی به ویراستاران داده است، مع هذا اندکی تحسین صادقانه می تواند به نحو موثری رسم الخط اثر را تحت نظم صحیحی درآورد و به طور کلی سبک نویسنده را بهبود بخشد. ساعاتی که به مصرف ارزیابی و تذکر فضیلتهای یک اثر می رسد دو فایده در بر دارد: روابط نویسنده و ویراستار را بهتر می کند، و ویراستاران را، حال که توجهی خاص به فضیلتهای متن دستنوشت مبذول داشته اند، قادر می سازد که آن فضیلتها را از طریق ویرایش قوت بیشتری بخشند.
مقاله ویراستار چگونه آدمی است و چه می کند؟ توسط کارشناسان واحد تحقیق و توسعه مرکز آموزش مجازی پارس تدوین گردیده است .
ویراستار چگونه آدمی است و چه می کند؟
منبع:بیتوته
